ایران در صدر کشورهایی که پیام‌رسان‌های اجتماعی را فیلتر کرده‌اند

ثریا حقی / گزارش منتشرشده از سوی وب‌سایت سرف‌شارک (Surfshark) نشان می‌دهد که ایران جزو کشورهایی از جهان است که بسیاری از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان در آن محدود یا فیلتر شده است. بیشتر این محدودیت‌ها، در نتیجه اعتراض‌های مردمی، اقدامات نظامی یا انتخابات روی داده و بسیاری از پیام‌رسان‌های اجتماعی نظیر تلگرام و واتس‌اپ را تحت تأثیر قرار داده است.

جدیدترین یافته‌های سرف‌شارک نشان می‌دهد که در حال حاضر، 53 مورد از 196 کشور تحت مطالعه این وب‌سایت، با محدودیت‌هایی در برخی از پیام‌رسان‌های اجتماعی مواجه شده‌اند که برخی از آنها به سال‌های قبل (از سال 2013 تاکنون) مربوط می‌شوند و برخی نیز اخیراً به این لیست اضافه شده‌اند.

به گزارش سرف‌شارک، عمده‌ترین دلیل اعمال فیلتر در اپلیکیشن‌های پیام‌رسان محبوب، تقریباً در همه این 53 کشور، انگیزه‌های سیاسی بوده که به شرح زیر، منجر به اعمال محدودیت در محبوب‌ترین پیام‌رسان‌های اجتماعی شده‌اند:

انگیزه اعمال محدودیت در پیام‌رسان‌های اجتماعی محبوب	درصد
اعتراض‌های مردمی	32 درصد
انتخابات و رویدادهای سیاسی	14 درصد
مقررات و محدودیت‌های قانونی کشور در خصوص اینترنت	13 درصد
سایر موارد نظیر آشفتگی‌های سیاسی، عملیات نظامی و غیره	41 درصد

در ایران، یوتیوب و توییتر جزو نخستین اپلیکیشن‌های پیام‌رسان بوده‌اند که در سال 1388 فیلتر شده‌اند. پس از آن، یاهومسنجر و فیسبوک نیز فیلتر شده و به دنبال آن، در سال 1393، وایبر که یکی از پیام‌رسان‌های محبوب در زمان خودش بود نیز به جمع اپلیکیشن‌های فیلترشده در ایران پیوست. تلگرام، که علاوه بر محبوبیت جهانی خود، در ایران نیز به یکی از محبوب‌ترین و پرمخاطب‌ترین پیام‌رسان‌های اجتماعی تبدیل شده بود، در سال 1397 فیلتر شد و سال گذشته نیز دولت ایران با فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ در پی مرگ مهسا امینی، به جمع کشورهایی پیوست که بیشترین آمار فیلترینگ پیام‌رسان‌های اجتماعی در جهان را دارد.

سایر کشورهای جهان که بیشترین محدودیت در پیام‌رسان‌های اجتماعی را دارند و این محدودیت‌ها در حال حاضر نیز برقرار هستند، عبارت‌اند از:

• چین
• اوکراین
• ایران
• ازبکستان
• هند
• تایلند
• برزیل
• اتیوپی
• یمن
• و چند کشور دیگر

بر اساس این گزارش، رایج‌ترین اپلیکیشن پیام‌رسان فیلترشده در این دوره، واتس‌اپ بوده که در حال حاضر نیز دولت‌های 48 کشور از 53 کشور معرفی‌شده آن را فیلتر کرده‌اند.

پلتفرم دیگر، تلگرام است که در نیمی از این 53 کشور با محدودیت مواجه شده و دیگر اپلیکیشن‌های فیلترشده نیز اسکایپ، وایبر، سیگنال و برخی اپلیکیشن‌های مشابه بوده‌اند.

نکته جالب در خصوص این لیست، بریتانیا است که ممکن است در صورت عملی‌شدن برنامه دولت آن، واتس‌اپ به‌زودی در سال پیش رو در این کشور نیز از دسترس کاربران خارج شود.

با توجه به اینکه اعمال محدودیت در پیام‌رسان‌های اجتماعی، استفاده گسترده کاربران از فیلترشکن (VPN) را در این کشورها در پی داشته، سرف‌شارک در گزارش دیگری‌، اعمال محدودیت در استفاده از وی‌پی‌ان‌ها را نیز مورد بررسی قرار داده است. بر اساس این پژوهش، از 195 کشور جهان، حدود 7.7 درصد از آنها (15 کشور) در استفاده از وی‌پی‌ان نیز محدودیت اعمال کرده‌اند که ایران نیز جزو آنهاست.

تعدادی از این کشورها عبارت‌اند از:

• چین
• هند
• ایران
• عراق
• عمان
• پاکستان
• ترکیه
• ترکمنستان
• روسیه
• و برخی کشورهای دیگر

این محدودیت‌ها، حدود 3.7 میلیارد نفر از جمعیت جهان (47.3 درصد) را تحت تأثیر قرار داده که بخش قابل توجهی از آنها، مربوط به جمعیت قاره آسیا می‌شوند.