کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
درک وضعیت اکوسیستم نوآوری زمانی ممکن است که شاخصی را تعریف کنیم و با بررسی آن در گذر زمان، به درکی از وضعیت فعلی برسیم.
علی بنائی، مدیر ارتباطات شرکت پی‌پینگ شاخص «امید» را پیشنهاد می‌دهد و می‌گوید: «از آنجا که اندازه‌گیری امید به‌سختی ممکن است، می‌توان «میزان سرمایه‌گذاری» را به‌عنوان معادلی برای شاخص امید در نظر گرفت؛ به این معنا که هرجا میزان سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، احتمالاً میزان امید نیز بیشتر خواهد بود.»
کاهش اخبار سرمایه‌گذاری یعنی کاهش امید
علی بنائی درباره وضعیت سرمایه‌گذاری در اکوسیستم نوآوری توضیح می‌دهد: «اگر شرایط را بر اساس میزان سرمایه‌گذاری بررسی کنید، تعداد اخباری که درباره این موضوع وجود دارد، از سال ۱۳۹۷ به این سو عموماً کاهشی بوده؛ تا جایی که آخرین خبری را که از سرمایه‌گذاری در اکوسیستم نوآوری شنیدیم، به‌سختی به خاطر می‌آوریم.»
به گفته بنائی، این کاهش سرمایه‌گذاری معادل افول امید است و می‌توان نتیجه گرفت که ریسک فعالیت در اقتصاد دیجیتال و اکوسیستم نوآوری به‌شدت افزایش یافته است.
او اضافه می‌کند: «وقتی اقتصاد دیجیتال را با سایر بخش‌های اقتصادی مقایسه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که عموم صنایع کشور نظیر صنعت ساختمان رشد نوسانی را تجربه می‌کنند؛ بدین مفهوم که اگر در دوره‌ای رکود را تجربه می‌کنند، در دوره‌ای نیز با رشد همراه هستند. این تعبیر حتی در مورد بورس با وجود خاطره تلخ سال ۱۳۹۹ و لطمه جدی به اعتماد عمومی هم صدق می‌کند؛ با این همه، کمتر کسی چنین گزاره‌ای را در مورد اکوسیستم نوآوری به کار می‌برد. شاید تنها دوره صعودی این سال‌ها مربوط به دوران کرونا بوده که آن هم تحت تأثیر بحران جهانی بوده که اگر آن را در نظر نگیریم، می‌توان گفت در سال‌های اخیر، با روندی تماماً کاهشی مواجهیم.»
در چنین شرایطی، خرده‌امید عموم بازیگران اکوسیستم به آمدن روزهای خوب، برگرفته از اعتمادی است که به توانمندی‌ها و مسیرشان دارند، نه عاملی بیرونی.
اقتصاد دیجیتال در گوشه رینگ
اما چه عواملی باعث شده که امید تا این اندازه کاهش یابد؟ آیا همه‌جا شرایط به این شکل است؟ مدیر ارتباطات پی‌پینگ توضیح می‌دهد: «این معادله دو جواب دارد. پاسخ عمومی آن که برای عموم افراد صدق می‌کند، حاکی از فشار اقتصادی-اجتماعی است که همه را تحت تأثیر قرار داده است. اما پاسخ عمومی معادله که مختص اکوسیستم نوآوری است، همان بحث کاهش سرمایه‌گذاری است که مسیر اقتصاد دیجیتال را نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی به‌شدت ناهموار می‌کند.»
قصه غم‌انگیز مهاجرت
علاوه بر این پاسخ‌ها که ادامه مسیر را در داخل کشور سخت می‌کند، در آن سوی مرزها که کشورهای همسایه مانند ترکیه، عربستان و امارات را نیز شامل می‌شود، اکوسیستم‌هایی پویا و حاصلخیز چشم‌انتظار نیروهای متخصص و باتجربه‌اند. نتیجه فشارهای درونی و استقبال‌های بیرونی، یکی از غم‌انگیز‌ترین قصه‌های اکوسیستم است؛ مهاجرت.
او درباره مهاجرت نیروهای متخصص می‌گوید: «پی‌پینگ یکی از هم‌بنیان‌گذاران خود را به‌دلیل مهاجرت از دست داده و به‌خوبی می‌دانیم که وقتی هم‌بنیان‌گذاری مهاجرت می‌کند، چه خلئی ایجاد می‌شود. ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ در همین تابستانی که گذشت دو نفر از اعضای پی‌پینگ به‌دلیل مهاجرت با ما خداحافظی کردند.»
بنائی برای درک آسیب‌های مهاجرت روی اکوسیستم نوآوری، به نقطه مقابل آن یعنی مهاجرت معکوس اشاره می‌کند: «فردی را در نظر بگیرید که از این کشور مهاجرت کرده، اما با توجه به شرایط داخلی و امیدی که احساس می‌کند، تصمیم می‌گیرد به وطن خود برگردد و همین‌جا خلق ارزش کند. ثمره یکی از این مهاجرت‌های معکوس که زندگی همه ما را تحت تأثیر قرار داده، «اسنپ» است. شهرام شاهکار یکی از هم‌بنیان‌گذاران اسنپ است که پس از سال‌ها زندگی و فعالیت در کشورهای توسعه‌یافته، به یمن مهاجرت معکوس و همراهان توانمند خود، اسنپی را بنا کرد که تنها یکی از ثمرات آن، حل مشکل مزمن حمل‌ونقل است؛ مشکلی که به قول دکتر ستاری، نهادهای مسئول در حل آن ناکام بودند.»
به گفته او شرایط کشور به‌خصوص در حوزه نوآوری باعث شده که نه‌تنها مهاجرت معکوس به افسانه تبدیل شود، بلکه روند مهاجرت سیری انفجاری به خود بگیرد؛ تا جایی که مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در مصاحبه اخیر خود اعلام کرد که ۶۷ درصد نیروهای کلیدی و متخصص شرکت‌های دانش‌بنیان، وارد فرایند مهاجرت شده‌اند. نخبگان و کارآفرینان در اکوسیستم نوآوری به‌مانند سلول‌های خاکستری مغزند و مهاجرت آنها جامعه را دچار اختلال خواهد کرد.»
تناقضی از جنس بازگشت به گذشته
بنائی با مهم‌دانستن این سؤال که چرا دیگر در اکوسیستم نوآوری کشور به نسبت گذشته استارتاپ جدیدی متولد نمی‌شود، عنوان می‌کند: «برآیند شرایط داخلی و خارجی کارآفرینان را به این نتیجه رسانده که ماجراجویی خود را در سایر کشورها ادامه دهند و اگر شرایط به همین شکل پیش برود، دچار نوعی تحجر خواهیم شد که با وجود فرصت‌های بسیار برای اهالی نوآوری، دیگر خبری از بازیگران جدید اقتصاد دیجیتال نخواهد بود؛ آن هم در دوره‌ای که جامعه طعم نوآوری را چشیده است.»
دورخیزی برای احیای امید
علی بنائی با اشاره به این موضوع که از سال ۱۳۹۵ در فضای نوآوری مشهد فعالیت می‌کند، می‌گوید: «همه اتفاق‌ها از جمله کاهش امید و عدم ایجاد بازیگران جدید و… که در پایتخت می‌بینیم، در شهرستان‌ها ناگوارتر است و به خود ضریب می‌گیرد.»
او ادامه می‌دهد: «با وجود تجمیع منابع، قدرت، بازیگران اصلی و تصمیم‌سازان در پایتخت، باز هم شاهد این فضا هستیم و طبعاً ابعاد این مشکلات در شهرستان‌ها گسترده‌تر است.»
مدیر ارتباطات پی‌پینگ معتقد است رشد ثمره ارتقای دو مؤلفه «افق نگاه» و «تعامل با کامیونیتی‌ها»ست و در شرایط فعلی بازیگران نوآوری کشور باید روی تعالی این دو تمرکز کنند.
در مؤلفه اول، اکوسیستم نوآوری در کشور و به‌خصوص در شهرهای دور از پایتخت، باید افق نگاه بلندتری را ببیند و به‌اصطلاح زمین بازی را بزرگ‌تر کند. در مؤلفه دوم، تعامل و مشارکت جدی در جوامع و کامیونیتی‌هایی که به آنها تعلق داریم، به رشد ما منتهی خواهد شد. بدین صورت اگر کسب‌وکاری تاکنون خود را محدود به برشی از کشور کرده، بایستی حضور و تعامل خود را با سایر بخش‌ها و به‌خصوص پایتخت جدی بگیرد و اگر گستره نقش‌آفرینی آنها محدود به کشور بوده، نوبت آن است که افق نگاه و شبکه ارتباطی خود را به آن سوی مرزهای کشور توسعه دهد. البته طی‌کردن این مسیر با ابهامات و دشواری‌های زیادی همراه است، اما مطمئناً بهترین شانسی است که پیش روی اکوسیستم نوآوری قرار دارد.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/iexm