تضادی چشم‌گیر بین مشارکت به‌نسبت محدود یونان و روم در فناوری و نظریه‌پردازی علمی با حضور آنها در گسترش فلسفه و مذهب، نهادهای سیاسی و حقوقی، شعر و نمایش وجود دارد. آنان نوآوری مکانیکی متمایزی بروز ندادند و کارهایشان در حوزه‌های مهندسی نظامی و ساختمانی که در آن نبوغ و حساسیت زیبایی‌شناختی زیادی نشان دادند، بیش از آنکه نوآوری چشم‌گیر باشد، بیانگر گام‌های نخستین توسعه بود. این تناقض ظاهری دوره کلاسیک دنیای باستان (500 ق‌م تا 500 م) نیازمند توضیح است و سرنخ‌های حل این مشکل در تاریخ فناوری نهفته است.
حکمرانی آهن
ذوب‌آهن عامل برجسته فناوری دنیای یونانی-رومی بود که احتمالاً در آسیای صغیر حدود هزار سال پیش از میلاد از متالورژیست‌های ناشناخته به دست آمده بود؛ این فناوری بسیار فراتر از مرزهای استانی امپراتوری روم گسترش یافت. استفاده از آهن حوالی 500 سال پیش از میلاد و در سپیده‌دم دوره کلاسیک در یونان و جزایر دریای اژه همگانی شد و پس از آن به‌سرعت به سمت غرب گسترش یافت.
سنگ آهن، این ماده آشنای قدیمی برای تغییر شیمیایی و تبدیل‌شدن به ماده فلزی نیازمند گرمای زیاد بود (حدود 1535 درجه سانتی‌گراد در مقایسه با 1083 درجه سانتی‌گراد برای سنگ معدن مس). رسیدن به این دما نیازمند بهبود روش ساخت کوره و شیوه نگه‌داشت گرما در چند ساعت بود.
چنین شرایطی در سراسر دوره کلاسیک تنها در مقیاس کوچک، در کوره‌های زغال‌سنگ که از دم برای تشدید گرما استفاده می‌کردند، ایجاد می‌شد و حتی در این کوره‌ها نیز دمای کافی برای تبدیل کامل سنگ معدن به فلز مذاب در دست نبود. اما در انتهای چنین کوره‌هایی یک گلوله کوچک آهن اسفنجی به نام بلوم شکل می‌گرفت و با شکستن کوره استخراج می‌شد که با حرارت‌دهی بیشتر و چکش‌کاری می‌شد آن را به شکل میله‌های آهن فرفورژه درآورد.
آهن نه‌تنها فراوان بود، بلکه برای بیشتر مصارف، ماده‌ای سخت‌تر و قوی‌تری نسبت به فلزات قبلی در اختیار می‌گذاشت، اگرچه ممکن‌نبودن ریخته‌گری آن در قالب‌هایی مانند برنز ناخوشایند بود. برخی آهنگران در ابتدا فرایند سیمان‌سازی را برای دوباره گرم‌کردن میله‌های آهن بین لایه‌های زغال چوب ابداع کردند تا سطح آهن را کربنی و در نتیجه یک پوشش فولادی تولید کنند.
آهن‌هایی را که چنین سخت شده‌اند، می‌توان بیشتر گرم کرد، چکش زد و برای ساخت تیغه‌های چاقو و شمشیر با کیفیت بالا به کار برد. فولاد سریک در دوران روم بهترین فولاد بود که از هند به دنیای غرب وارد شد؛ در هند توده‌هایی به قطر چند اینچ با فرایند بوته تولید می‌شد، سپس مواد را در یک ظرف دربسته ذوب می‌کردند تا ترکیب شیمیایی به خلوص و پایداری برسد.
دستاوردهای مکانیکی
دستاوردهای مکانیکی دوران یونانی-رومی گرچه اندک بود، اما بی‌اهمیت نبود. یکی از نابغه‌های مکانیکی بزرگ جهان این دوره ارشمیدس بود که سلاح‌های چشم‌گیری برای پاسداشت زادگاهش سیراکوز در برابر تهاجم رومیان خلق کرد و اندیشه قدرتمند خود را برای سازه‌های بنیادین مکانیکی مانند پیچ، قرقره و اهرم به کار برد.
مهندسانی مانند Ctesibius و Hero انبوهی از ابزارهای مکانیکی ابتکاری از جمله پمپ، سازه‌های بادی و آبی، موتورهای هوای فشرده و ماشین‌های برش پیچ را ساختند. اسباب‌بازی‌ها و وسایل خودکار مانند aeolipile نیز که می‌توان آن را نخستین توربین کارآمد بخار نامید از ساخته‌های آنهاست.
این اختراعات کاربردهای عملی اندکی داشت، اما مکتب اسکندریه بیانگر انتقال از ساختارهای بسیار ساده به دستگاه‌های پیچیده‌تر است و به‌درستی شایسته آن هستند که به‌عنوان «ماشین» در نظر گرفته شوند و از یک دیدگاه نقطه آغازین کارکردهای مکانیکی مدرن را ایجاد کرد.
رومی‌ها با به‌کارگیری و توسعه ماشین‌های موجود عامل معرفی گسترده و تحول فناوری مهم حرکت چرخشی بودند. نمونه آن را می‌توان در دستگاه تردمیل دید که برای نیرو دادن به بالابرها و سایر کارهای بلند کردن اجسام سنگین، دستگاه‌های چرخشی بالابرنده آب و آبیاری (چرخ اسکوپی که توسط تردمیل کار می‌کند) و توسعه چرخ آب به کار آمد. گزارشی از آسیاب‌هایی که بسیاری از آنها در پایان دوران روم در حال بهره‌برداری بودند، توسط «ویتروویوس»، مهندس رومی قرن اول قبل از میلاد بیان شده است.
کشاورزی
فناوری دوران آهن در شخم آهنی (یا با نوک آهنی) در کشاورزی به کار گرفته شد و شخم عمیق‌تر و کاشت در خاک‌های سنگین‌تر از خاک‌های مرسوم در دوره یونانی-رومی را ممکن کرد. در طول این سده‌ها ساخت گاوآهن‌ها به‌آهستگی بهبود یافت، اما ابزار زیرورو کردن خاک تا قرن یازدهم پس از میلاد ساخته نشد و قابلیت زیرورو کردن خاک بیش از ابزارها به نیروی بازو بستگی داشت و چنین مانعی کار با زمین‌های سنگین را دشوار کرد؛ بنابراین تا پس از دوره روم در مناطق معتدل اروپا از توانمندی‌های گاوآهن سنگین به‌طور کامل استفاده نشد. رومی‌ها در جاهای دیگر با آب‌‌و‌هوای خشک‌تر مانند شمال آفریقا و اسپانیا، سامانه‌های آبیاری را گسترش دادند که برای بالا بردن آب از پیچ ارشمیدسی و نوریا (چرخ اسکوپی با نیروی حیوان یا آب) استفاده می‌کرد.
ساخت‌وساز
بسیاری از ساختمان‌های یونانی‌ها یادمان‌های باشکوه جوامع متمدنی شناخته می‌شوند که آنها را ساخته‌اند، اما از دیدگاه تاریخ فناوری اهمیت اندکی دارند. یونانی‌ها شکلی از ساخت ستون و لنگه را به کار گرفتند که قرن‌ها در مصر مورد استفاده و برگرفته از تجربه سازه‌های چوبی بود.
ساختمان‌های یونانی به هیچ‌روی نوآوری در ردیف نوآوری فناوری نبود. رومی‌ها سبک یونانی را بیشتر برای کاربردهای تشریفاتی نسخه‌برداری می‌کردند، اما در سایر زمینه‌ها مبتکرانی مهم در فناوری ساختمان بودند. رومی‌ها از آجر و کاشی پخته و سنگ استفاده فراوان کردند.
آنها سیمانی قوی ساختند که در زیر آب باقی می‌ماند و امکان‌سنجی معماری قوس، طاق و گنبد را انجام می‌داد، سپس این شیوه‌ها را در آمفی‌تئاترها، قنات‌ها، تونل‌ها، پل‌ها، دیوارها، فانوس‌های دریایی و جاده‌ها به کار بردند. این آثار ساختمانی را در مجموع می‌توان نخستین دستاورد فنی رومی‌ها دانست.
سایر زمینه‌های فناوری
دستاوردهای دوره یونانی رومی در تولید، حمل‌ونقل و فناوری نظامی قابل توجه نیست. در این دوره صنایع عمده تولیدی مانند ساخت سفال و شیشه، بافندگی، چرم‌کاری، فلزکاری ظریف و دیگر موارد پیرو جوامع پیشین بودند؛ گرچه پیشرفت‌های مهمی در روش کار ایجاد شده بود. سفال‌های آتنی دارای تزئینات فوق‌العاده در مسیرهای تجاری مدیترانه به شکل گسترده‌ای پراکنده شد، رومی‌ها نیز با ساخت انبوه و تجارت ظروف قرمز استاندارد terra sigillata در ایتالیا و گل (Gaul)، سفال‌های دارای کیفیت خوب را در سراسر امپراتوری خود در دسترس قرار دادند.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/ql9m
