روند شهرنشینی در دنیا به‌سرعت رو به افزایش است و پیش‌بینی می‌شود در چند سال آتی بیش از 70 درصد جمعیت دنیا در شهرها زندگی کنند. این آمار برای فعالان زیست‌بوم نوآوری بالاتر نیز هست و اغلب آن‌ها در شهرها و به‌ویژه کلانشهرها فعالیت دارند و عمده جریان نوآوری نیز در این شهرها شکل می‌گیرد.
زمانی که برای تهیه مدل بومی و سند برنامه تهران هوشمند بیش از 50 شهر بزرگ دنیا را مورد مطالعه جدی قرار می‌دادیم و همچنین در مطالعات بعدی که در مرکز تهران هوشمند، روی شهرهای هوشمند موفق دنیا داشتیم، تقریبا در تمامی آن‌ها برنامه ویژه‌ای برای توسعه زیست‌بوم نوآوری شهری وجود داشت.
از طرف دیگر مشاهده کردیم همواره شهرهای هوشمند دنیا مراکز مهمی برای تجمع نقش‌آفرینان نوآوری محسوب می‌شوند. در تهران و سایر کلانشهرهای کشور نیز این موضوع در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه بوده است که به آن‌ها خواهیم پرداخت.
اما پیش از آن به چند چالش جدی در مدیریت شهری در حوزه نوآوری اشاره می‌کنم:
یک؛ در مسیر حرکت به سمت شهر هوشمند، تعامل و مشارکت زیست‌بوم نوآوری با مدیریت شهری ضروری است. لیکن برای شکل‌گیری یک جریان قوی از نوآوری، مدل‌های جدیدی از کسب‌و‌کار به‌ویژه برای نهادهای عمومی مانند شهرداری‌ها و چارچوب‌های جدید برای همکاری و مشارکت آن‌ها با ذینفعان دیگر، مانند بخش خصوصی و نهادهای مردمی مورد نیاز است. این چالش به‌ویژه در بحث اقتصاد دیجیتال نمایان‌تر است و بسیاری از روال‌ها، قوانین و فرایندهای موجود در چنین نهادهایی با الزامات حوزه نوآوری و دیجیتال همخوانی ندارد.
دو؛ متولیان مختلفی، چه در حمایت از زیست‌بوم نوآوری شهری و چه در تعامل یا گاه تقابل با آن، اقدام به قانونگذاری و اجرای قوانینی می‌کنند که در بسیار موارد با یکدیگر هم‌راستایی ندارند. حتی درون مجموعه‌ای واحد مانند شهرداری‌ها نیز شاهدیم که بخش‌های مختلف بر اساس مأموریت‌های ذاتی خود، قوانین و مقرراتی وضع می‌کنند که حتی ممکن است در تعارض با یکدیگر باشند و سرانجام سیاستی یکپارچه را در تعامل با زیست‌بوم نوآوری شکل نمی‌دهند.
سه؛ جایگاه اقتصاد هوشمند و اقتصاد نوآوری در شهرهای ما هنوز آنچنان که باید جدی گرفته نشده و این باور شکل نگرفته است که در آینده‌ای نه‌چندان دور، اقتصاد نوآوری نقشی کلیدی در منابع درآمدی شهر ایفا می‌کند و سهم بازیگران نوآوری در تولید ثروت در شهر، گردش مالی و نیز اشتغال تا چه حد می‌تواند پررنگ باشد.
این در حالی است که شهرهای هوشمند دنیا با برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و قوانین حمایتی مانند معافیت‌های مالیاتی و تسهیل استقرار کسبوکارهای نوآور، سعی می‌کنند گوی رقابت را از یکدیگر در جذب این شرکت‌ها و نیز ترغیب سرمایه‌گذاران بربایند و شهر خود را مکان مستعدتری برای رشد و توسعه شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان معرفی کنند تا بتوانند هرچه بیشتر از این جریان درآمدی و توسعه ناشی از آن بهره‌مند شوند.
چهار؛ جریان نوآوری جدی در شهرها در شبکه‌ای از تعاملات بین کنشگران نوآوری شامل کسبوکارهای بزرگ، سرمایه‌گذاران نوآوری، استارتاپ‌ها، شتابدهنده‌ها، دانشگاه‌ها و مانند آن‌ها شکل می‌گیرد و نیازمند نقش‌آفرینی تمامی این ذینفعان است. از دید مدیریت شهری نیز برای شکل‌گیری و تقویت این شبکه‌ها باید برنامه جدی داشت؛ شکل‌گیری مناطق ویژه و نواحی نوآوری یکی از سیاست‌های مهم در این حوزه محسوب می‌شود که اکثرا به صورت خوشه‌هایی در اطراف مراکز دانشگاهی و پژوهشی شکل می‌گیرند.
با علم به این چالش‌ها، در طراحی برنامه «تهران هوشمند»، یکی از جدی‌ترین محورها را «تهران نوآور» قرار دادیم که یک برنامه یکپارچه و چندجانبه در شهرداری تهران با هدف حمایت از زیست‌بوم نوآوری شهری تهران و توسعه آن است.
در این دوره مدیریت شهری، شهرداری تهران در تعامل با زیست‌بوم نوآوری بر نقش حمایتی و تسهیل‌کننده خود تأکید و بر عدم تصدی‌گری در امور استارتاپ‌ها و جریان نوآوری پافشاری کرده است و سعی داشته با سیاستگذاری حمایتی و تنظیم ضوابط و مقررات این حوزه، به نحوه تعامل ارکان مختلف درون شهرداری با بازیگران زیست‌بوم نوآوری نظم بخشد.
در حوزه سیاستگذاری، شهرداری تهران با تدوین و ابلاغ بخشنامه یکپارچه‌سازی امور فناوری و نوآوری شهری و نیز تدوین لایحه حمایت از زیست‌بوم نوآوری شهری و ارائه آن به شورای اسلامی شهر تهران و همچنین تدوین سند حکمروایی داده، گام‌هایی مهم در انسجام‌بخشی به نحوه تعامل با بازیگران حوزه فناوری و نوآوری برداشته است.
مضاف بر این‌ها در جهت شبکه‌سازی و توسعه مشارکت ذینفعان شهر هوشمند، اقداماتی نظیر ایجاد «مراکز نوآوری و فناوری شهر هوشمند» با هدف حمایت از کسبوکارهای نوآور در راستای رفع چالش‌های شهری، آزادسازی داده‌ها و اشتراک‌گذاری انواع خدمات داده‌محور شهرداری در قالب API، برگزاری چندین دوره رویداد «تهران نوآور» و چندین چالش برنامه‌نویسی (هکاتون) انجام شده است.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/cyow
