برنامه رادیویی «ضرب سکه» (رادیو گفت‌وگو) اول اردیبهشت ۱۴۰۳ با حضور علی مسعودی، کارشناس مجری؛ رضا قربانی، بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار و رئیس کمیسیون فین‌تک نصر تهران؛ زهرا قدسی، مدرس دانشگاه، کارآفرین و فعال اقتصادی و فاطمه رستم‌خانی، مشاور، مدرس کسب‌وکار و کارآفرین برگزار شد و حاضرین به بررسی «نقش‌آفرینی کسب‌وکارهای خرد نوآورانه در تحقق شعار سال» پرداختند.
در این برنامه، کارشناسان با تأکید بر نقشی که کسب‌وکارهای خرد می‌توانند در اقتصاد کشور و اشتغال‌زایی داشته باشند، نوآوری را یکی از عوامل مهم در موفقیت کسب‌وکارهای این حوزه عنوان کردند.
در سال‌های گذشته با توجه به توسعه زیرساخت‌هایی مانند لجستیک، بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک توانسته‌اند محصولات و خدمات خود را از شهرهای مختلف کشور به دست مصرف‌کنندگان در نقاط دیگر کشور برسانند که این موضوع اهمیت بحث لجستیک را در رشد و توسعه این کسب‌وکارها نشان می‌دهد. همچنین ضرورت ایجاد یک زنجیره برای کسب‌وکارهای خرد برای کمک به آنها در بخش‌های تولید، بازاریابی و صادرات محصولات از مواردی بود که در این گفت‌وگو مطرح شد.
در این گفت‌وگو مسائلی مانند بیمه، مالیات، منابع انسانی و تأمین مالی از جمله چالش‌هایی عنوان شدند که کسب‌وکارهای خرد با آن مواجه هستند. رضا قربانی معتقد است که یکی از راهکارهای مهم برای کمک به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، لندتک‌هایی هستند که کار تأمین مالی را در حوزه کسب‌وکارها توسعه دهند.
بالا بودن انعطاف‌پذیری و چابکی کسب‌وکارهای خرد
فاطمه رستم‌خانی با ارتباط تلفنی در این برنامه حضور داشت، در ابتدای صحبت‌های خود کسب‌وکار خرد را کسی عنوان کرد که فاعل کار است و دارای مهارتی است که آن را تبدیل به منفعت اقتصادی می‌کند.
به باور او، بهترین فضایی که می‌تواند شعار سال را عملیاتی کند همین حوزه کسب‌وکار خرد است، چون کسب‌وکارهای خرد پویایی و چابکی خاصی دارند و به خاطر کوچک بودن می‌توانند با انعطاف‌پذیری با شرایط موجود منطبق شوند.
او تأکید کرد: «در صورتی که منابع مالی، انسانی و مردمی به این فضا تزریق شود، چه‌بسا خیلی سریع بتواند خودش را در کوتاه‌مدت به یک منفعت اقتصادی تبدیل کند. اینجا بحث قواعدسازی و روان‌سازی رویه‌های حاکمیتی را داریم که در آن دولت باید به کمک کسب‌وکارهای خرد بیاید.»
زهرا قدسی نیز در ابتدای صحبت‌های خود تأکید کرد که باید در خصوص مشکلاتی که در مسیر کسب‌وکارهای خرد وجود دارد گفت‌وگو صورت گیرد تا سهمی که مردم می‌توانند در تحقق این شعار داشته باشند و خدمتی که دولت باید در این زمینه ارائه دهد، مشخص شود و شعار این سال به منصه ظهور برسد.
نقش کسب‌وکارهای خرد در اشتغال‌زایی
رضا قربانی دیگر مهمان این برنامه در ابتدای صحبت‌های خود گفت: «در بحث جهش تولید با مشارکت مردم، من تأکید را روی مردم می‌گذارم و باید دقت کنیم که مردم در فضای اقتصادی از طریق کسب‌وکارها می‌توانند مشارکت کنند.»
قربانی با اشاره به اختلافی که در زمینه تعریف کسب‌وکارهای خرد، متوسط و بزرگ وجود دارد، ادامه داد: «در اینجا می‌توانیم به کسبوکارهایی که در آنها زیر پنج نفر فعالیت می‌کنند کوچک بگوییم، کسبوکارهایی که زیر ۵۰ نفر نیروی کار دارند را متوسط در نظر بگیریم و تعداد نیروی بیشتر از آن را کسب‌وکار بزرگ بنامیم.»
به گفته او، برخی نیز به این اعداد یک صفر اضافه می‌کنند و به کسب‌وکارهای زیر ۵۰ نفر کوچک، زیر ۵۰۰ نفر متوسط و بیشتر از آن بزرگ می‌گویند.
قربانی درباره دسته‌بندی کسب‌وکارها براساس درآمد آنها توضیح داد: «می‌توانیم کسب‌وکاری که زیر پنج میلیارد تومان در سال درآمد دارد را کوچک بگوییم، بین پنج تا ۵۰ میلیارد را متوسط بنامیم و کسب‌وکاری را که بیش از ۵۰ میلیارد تومان درآمد دارد، به‌عنوان یک کسب‌وکار بزرگ در نظر بگیریم.»
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار با اشاره به اینکه در این بحث قرار است راجع به کسبوکارهایی صحبت شود که زیر ۵۰ نفر (عموماً حتی زیر پنج نفر) نیروی کار و زیر پنج میلیارد تومان درآمد سالانه دارند، بیان کرد: «در سال‌های گذشته ما بیشتر با اصناف مواجه بودیم و حتی این واژه کسب‌وکار را هم خیلی نمی‌شد به این فعالیت‌های اقتصادی اطلاق کرد. چند سالی است که این تغییر رخ می‌دهد و ما علاوه‌بر اصناف، شاهدیم که کسب‌وکارهای کوچک شکل گرفته‌اند و در حال نقش‌آفرینی هستند.»
مؤسس مجموعه راهکار ضمن بیان این موضوع که بار اصلی ایجاد شغل در یک کشور روی دوش کسب‌وکارهای خرد است گفت: «برخی این اشتباه را می‌کنند که کسب‌وکار خرد به معنای انجام کارهای کوچک است، اما اینگونه نیست. اداره یک کسب‌وکار کوچک گاهی از کسب‌وکارهای بزرگ هم دشوارتر است.»
او در ادامه توضیح داد: «در دوران کرونا ما همیشه فضای دیجیتال را تکریم کرده‌ایم اما اگر شبکه خواربارفروشی در کشور وجود نداشت ما نمی‌توانستیم مواد غذایی را راحت به دست مردم برسانیم. همین کسبوکارهایی که به‌عنوان خواربارفروشی شکل گرفته بودند در دوران کرونا نقش بسیار مهمی داشتند.»
سهم عمده کسب‌وکارهای خرد در اشتغال‌زایی
زهرا قدسی در ادامه این برنامه عنوان کرد که مشاغل خانگی نیز جزو کسب‌وکارهای خرد قرار می‌گیرند. به گفته او کسانی که کارهای نوآورانه انجام می‌دهند در متن جامعه هستند و از مشکلات و نیازهای موجود باخبرند و نوآوری و فناوری را در راستای رفع این نیازها به کار می‌گیرند؛ بنابراین باید از این افراد حمایت کنیم تا بتوانند اوج بگیرند.
او تأکید کرد: «هرچقدر مشاغل خرد و خانگی در ایران گسترش پیدا کنند، اقتصاد مردم و تولید داخلی قوی‌تر می‌شود و امکان چندشغله شدن برای افراد به وجود می‌آید.»
لجستیک و کسب‌وکارهای خرد
رضا قربانی در پاسخ به این سؤال که کسب‌وکارهای خرد، نوپا و نوآور و حمایت از این قشر چه اندازه می‌تواند برای اقتصاد کشور مهم باشد، توضیح داد: «من می‌خواهم مرزی میان استارتاپ، شرکت دانش‌بنیان و… قائل شوم. این مفاهیم اینقدر در این سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته که باعث می‌شود ما گمراه شویم و ندانیم که در حال صحبت درباره چه موضوعی هستیم. لزوماً هر کسب‌وکار کوچکی استارتاپ یا شرکت دانش‌بنیان نیست.»
او در ادامه افزود: «در حال حاضر یک روند جدی که در دنیا اتفاق افتاده، مدل D2C است؛ یعنی مستقیم بتوان کالا یا خدمت را به مشتری نهایی ارائه کرد. این روند به این دلیل شکل گرفته که لجستیک در دنیای امروز پیشرفت کرده است.»
به گفته او، اگر ما بخواهیم در ایران نیز شرایط را با چند سال قبل مقایسه کنیم، پیش از این اگر کسی ساکن جایی به جز شهرهای بزرگ بود و می‌توانست محصول یا خدمتی را تولید کند، این امکان وجود نداشت که آن را به دست افراد دیگر برساند، اما پیشرفت لجستیک باعث شده افراد حتی در جایی به جز شهرهای بزرگ نیز محصول‌شان را عرضه کنند. این می‌تواند جزو مشاغل خانگی باشد که استارتاپ یا دانش‌بنیان هم نیست.
قربانی اضافه کرد: «بعد از دوران کرونا، دورکاری در جهان خیلی فراگیر شد. در حال حاضر ما بحث فریلنسرها را داریم و نسل جدیدی که می‌توانند در هر نقطه‌ای زندگی کنند و در نقطه‌ای دیگر کارشان را انجام دهند.»
چاره‌ای جز نوآوری نداریم
رضا قربانی با بیان این موضوع که باید با سرمایه یا ابزار یا نوآوری خلق ارزش کرد، ادامه داد: «در دیدگاه‌های اقتصادی در سال‌های گذشته، خیلی روی نوع سوم یعنی نوآوری تأکید شده است؛ به‌ویژه در کشور ما که دسترسی به سرمایه و ابزارها کم است و با محدودیت مواجه هستیم، تنها راهی که پیش رو داریم نوآوری است. به نوعی ما چاره‌ای نداریم جز اینکه به سوی نوآوری حرکت کنیم.»
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار با بیان این نکته که نوآوری را محدود به فضای فناوری نبینیم، افزود: «برای کسانی که صنعتگر هستند و صنایع دستی می‌سازند، استفاده از ابزارهای فناورانه برای رساندن آن کالا یا خدمت‌شان به دست مشتری، نوآوری به شمار می‌آید.»
او با اشاره به اینکه نوآوری حتی گاهی افزایش کیفیت است، مطرح کرد: «برای مثال سوهان محصولی بوده که ما هر زمان از قم رد می‌شدیم می‌خریدیم؛ چه کسی فکر می‌کرد این نوع شیرینی تبدیل به محصولی شود که مردم برای خرید آن به فروشگاهی در شمال شهر تهران بروند و صف بکشند؟ این یک نوع نوآوری است. در اینجا بسته‌بندی و شیوه ارائه و استفاده از ابزارهای بازاریابی باعث این موضوع شده است.»
به گفته قربانی، ما همیشه این مسئله را داشتیم که پسته و زعفران ایران را در خارج دوباره بسته‌بندی و به نام محصول خارجی عرضه می‌کنند.
او توضیح داد: «این موارد ضعف‌هایی است که ما داشتیم و به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر مقداری تغییر کرده است. دانش بازاریابی وارد شده و افرادی در حال فعالیت در این زمینه هستند.»
نیاز به ایجاد زنجیره تولید در زمینه کسب‌وکارهای خرد
در ادامه فاطمه رستم‌خانی روی نقش مشاوران در بحث صادرات و مشارکت مردمی تأکید کرد. از نظر او این اتفاق می‌تواند با آموزش‌های ضمنی، فضای برندسازی در صادرات را برای کسب‌وکارهای خرد جا بیندازد.
قدسی نیز درباره حمایت‌های آموزشی، آمایشی و تسهیلگری در زمینه کسب‌وکارهای خرد گفت: «مشاغل خرد شاید به تنهایی قابلیت صادرات نداشته باشند و نیاز به تجمیع ظرفیت دارند که باید شناسایی شوند و یک زنجیره تولید از آنها به وجود آید و بعد برای صادرات آن فکر کنیم. امروز مبحث تعاونی‌ها می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.»
او در ادامه بیان کرد: «وقتی پای مشاغل خرد به میان می‌آید، انعطاف زیاد می‌شود و می‌توانیم از سلایق مختلف که منطبق بر بازار و نیازها؛ به‌ویژه نیازهای داخلی است بهره‌مند شویم و از بسیاری از مشکلات‌مان به این شکل جلوگیری کنیم.»
چالش‌های کسب‌وکارهای خرد؛ بیمه، مالیات و منابع انسانی
رضا قربانی درباره اینکه موضوع کسب‌وکارهای خرد چه اندازه می‌تواند مهاجرت معکوس را رقم بزند، مطرح کرد: «ما اگر بخواهیم از زاویه کسب‌وکار نگاه کنیم بحث‌هایی مانند بیمه و مالیات مواردی هستند که کسب‌وکارها را محدود می‌کنند. یکی دیگر از مهم‌ترین عواملی که در بحث کسب‌وکار تأثیرگذار بوده، موضوع منابع انسانی است.»
به گفته او، پیش از این بحث مهاجرت در سطح دانشگاه‌ها مطرح بود، اما در حال حاضر افرادی که چند سال در کسب‌وکارهای نوآور کار کرده‌اند، پس از مدتی مهاجرت می‌کنند. فردی که برایش انرژی صرف شده تا دانش و مهارت کسب کند، وقتی مهاجرت می‌کند به نحوی سرمایه‌ای از دست رفته است.
قربانی شرط اتفاق افتادن مهاجرت معکوس را باز شدن فضای نوآوری می‌داند و اینکه به کسب‌وکارها اجازه فعالیت در این فضا بدهند. او در توضیح صحبت‌های خود، به اتفاقی که حدود ۱۰ سال پیش افتاد و تعداد زیادی از افرادی که مهاجرت کرده بودند به کشور برگشتند و استارتاپ‌هایی را در ایران شروع کردند، اشاره کرد.
استفاده از ظرفیت دورکاری آنها که رفته‌اند
بنیان‌گذار کارخانه نوآوری رسانه راهکار همچنین به ظرفیت‌هایی که انجام دورکاری در جهان ایجاد کرده اشاره کرد و گفت: «ممکن است فردی خارج از ایران باشد اما برای ایران و اقتصاد آن فعالیت کند. پدیده مهاجرت در ایران یک تفاوت با کشورهای دیگر مانند چین و هند دارد؛ اینکه وقتی فردی از ایران خارج می‌شود انگار برای همیشه رفته و ارتباطش با داخل قطع می‌شود، اما در کشورهایی که مثال زدم به این شکل نیست و افراد ارتباط خود را با کشورشان حفظ می‌کنند.»
او ادامه داد: «ما در ایران کسبوکارهایی داریم که برای مثال دفتر کال‌سنتر آنها خارج از تهران و در شهرهایی مانند انزلی، رشت و تبریز است. زمانی که از این کسب‌وکارها سرویس می‌گیرید اصلاً متوجه نمی‌شوید که این کسب‌وکار در تهران نیست. یکی از مشکلاتی که در کشور داریم تمرکزگرایی بیش از حد در پایتخت و شهرهای بزرگ است. ما باید کاری کنیم که شهرهای کوچک‌تر برای افرادی که آنجا زندگی می‌کنند جذاب شوند. در حال حاضر چنین چیزی داریم اما تعداد آنها کم است. باید این تجربه‌ها را تقویت کرده و شرایطی فراهم کنیم که به جای اینکه افراد از شهرهای کوچک به تهران یا از تهران به خارج مهاجرت کنند، به این سمت بروند که فضا و شرایط کار کردن در شهرهای کوچک هم جذاب باشد.»
باید به مردم اعتماد کنیم
فاطمه رستم‌خانی درباره اینکه چگونه می‌توان مشارکت بخش خصوصی را به واقعیت تبدیل کرد، گفت: «یکی از راهکارهایی که می‌تواند موتور پیشران برای کسب‌وکارهای خرد باشد این است که سایر بخش‌های عمومی و خصوصی در کنار آن قرار بگیرند و به معرفی محصولات به بازارهای منطقه کمک کنند.»
زهرا قدسی نیز با تأکید بر اینکه ما تا زمانی که نتوانیم به یکدیگر و به مردم اعتماد کنیم کاری از پیش نخواهیم برد، عنوان کرد: «چرا ما باید این نگرانی را داشته باشیم که اگر جوان ما پایش را از مرز بیرون بگذارد، دیگر برنمی‌گردد؟ چرا ما باید این نگرانی را داشته باشیم؟ نقطه ضعف ما کجاست؟»
او ادامه داد: «باید اینقدر حمایت‌ها قوی باشد و ما در ایران زندگی راحتی داشته باشیم که مردم ما بتوانند به کشورهای دیگر بروند، جست‌وجو کنند و دستاوردهای خود را به داخل بیاورند و با دیگران به اشتراک بگذارند.»
تأمین مالی کسب‌وکارهای خرد و متوسط
رضا قربانی در بخش پایانی صحبت‌های خود در این برنامه رادیویی گفت: «هیچ‌گاه در جلسات اتاق بازرگانی پیش نیامده که از مسائلی مانند بیمه، مالیات و مهاجرت صحبت نشود. من در حال حاضر که اینجا هستم، حساب شرکت‌مان را چند وقت پیش بیمه بسته بود و حالا اداره مالیات این کار را انجام داده است و این مشکلات تمامی ندارد.»
او در ادامه درباره راهکارهایی که می‌توان در فضای فعلی برای کمک به کسب‌وکارهای خرد در پیش گرفت، گفت: «در این فضا ما باید برند کارفرمایی خوب بسازیم و در این جنگ روایت‌ها بتوانیم پیروز شویم و کمی شرایط را برای کار کردن بهتر کنیم. من یک مثال می‌زنم و پیشنهادم را می‌گویم. در سال‌های گذشته یک نوع جدیدی از کسب‌وکار در حوزه فین‌تک به نام «لندتک» شکل گرفته که تأمین مالی خرد انجام داده‌اند که این تأمین مالی در راستای توسعه تولید هم بوده است. ما شاهد بودیم که بانک‌ها سال‌ها نتوانستند در زمینه تأمین مالی خرد کاری انجام دهند، اما لندتک‌ها آمدند و در این زمینه تغییر ایجاد کردند. البته بانک مرکزی با یک رویکرد محافظه‌کارانه به این موضوع نگاه می‌کند.»
او در ادامه توضیح داد: «در این میان باید برای تأمین مالی کسب‌وکارهای خرد و متوسط کاری انجام داد. پیش از این روش‌های قدیمی در این زمینه به کار گرفته شده اما کسانی رفته‌اند در اول صف ایستاده‌اند که لیاقت گرفتن این تسهیلات را نداشته‌اند و فقط بلد بوده‌اند چگونه بروند در اول صف بایستند. با توجه به تجربه لندتک‌ها، در زمینه کسب‌وکارهای خرد نیز بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و صمت باید شرایط را به سمتی ببرند که کسبوکارهایی مانند لندتک‌ها شکل بگیرند، اما این‌بار نه برای تأمین مالی خرد افراد، بلکه برای کسب‌وکارها. اگر ما بتوانیم فضا را به این سمت ببریم که دسترسی به تأمین مالی برای کسبوکارهایی که در حال انجام کار نوآورانه هستند آسان و راحت‌تر شود، این موضوع یک تغییر جدی را در این زمینه ایجاد خواهد کرد.»
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/fx3v