با فراگیر شدن درگاه‌های فروش اینترنتی کتاب، چند سالی است شاهدیم که ناشران مختلف نیز به این عرصه وارد می‌شوند و فروشگاه‌های اینترنتی مختص آثار خود را راه‌اندازی می‌کنند. در این گزارش پیرامون چگونگی ورود ناشران ایرانی به این عرصه و مزایا و معایبش صحبت خواهیم کرد.
پیشخوان ناشران در خانه شما
نشر نی از جمله ناشران شناخته‌شده ایرانی است که در سال ۱۳۶۳ تأسیس شده و تاکنون در حوزه‌هایی چون ادبیات، علوم اجتماعی، علوم سیاسی، حقوق، اقتصاد، مدیریت، دین، فلسفه، تاریخ، روان‌شناسی، علوم طبیعی و هنر بیش از ۱۵۰۰ عنوان کتاب راهی بازار نشر کرده است.
این انتشارات از جمله ناشران پیشتاز در زمینه فروش اینترنتی آثار مکتوب بوده است، چنان که از نخستین روزهای به راه افتادن فروشگاه‌های عرضه اینترنتی کتاب، این نشر توانست رابطه پویا و درستی با این فروشگاه‌ها برقرار کند و در حال حاضر فروشگاه کتابی در اینترنت نیست که شما به آن سر بزنید و عناوین منتشرشده در این انتشارات را در اختیار نداشته باشد.
نشر ماهی نیز از بدو تأسیس در سال ۱۳۸۰، تولید آثاری ترجمه‌محور را در دستور کار قرار داد. چند سال پس از آغاز به کار این نشر، شاهد فراگیر شدن کسب‌وکارهای اینترنتی در کشور بودیم. به همین دلیل دست‌اندرکاران این انتشارات تصمیم گرفتند این روند را جدی بگیرند و تمرکز خود را روی فروش اینترنتی بگذارند.
آن‌ها نیز مانند نشر نی، بعد از مدتی در سایت خود امکان فروش اینترنتی را مهیا کردند تا امروز هر مخاطبی که به سایت نشر ماهی سر می‌زند، در کنار نام هر کتاب، گزینه «اضافه به سبد خرید» را نیز مشاهده کند و امکان خرید و دریافت کتاب در منزل را داشته باشد.
البته ماجرای راه‌اندازی کتابفروشی‌های اینترنتی توسط ناشران و در حقیقت ورود ناشران داخلی به عرصه فروش مستقیم کتاب به مخاطبان، پیش‌تر از این شروع شده بود. سالیان درازی است که تمام انتشاراتی‌ها در کنار دفتر نشر خود، جایی را هم به فروشگاه فیزیکی اختصاص داده‌اند تا بتوانند ارتباط مستقیمی با مخاطب داشته باشند. اما این راه‌اندازی درگاه‌های حضوری و مجازی برای فروش مستقیم کتاب، چه فواید و مضراتی داشته است؟
فروش مستقیم کتاب؛ آری یا خیر؟
اولین نکته‌ای که در فروش مستقیم یک کتاب از طریق ناشر وجود دارد، حذف واسطه‌ها و سود اقتصادی است. در حال حاضر در فروش‌های اینترنتی بین 30 تا 40 درصد قیمت پشت جلد کتاب به پخش‌کننده، یعنی سایت فروشنده کتاب تعلق می‌گیرد. با این حساب اگر قیمت پشت جلد یک کتاب 20 هزار تومان باشد و هزار نسخه از آن از یک فروشگاه اینترنتی کتاب (مثلا شهرکتاب آنلاین، 30بوک و…) به فروش برسد، مبلغ هشت میلیون تومان به فروشگاه خواهد رسید و سهم ناشر در این میان، 12 میلیون تومان خواهد بود. در حالی که با حذف این واسطه، تمام مبلغ فروش مستقیما به حساب ناشر اثر واریز خواهد شد. همین حساب سرانگشتی کافی است تا به ناشران حق بدهیم درگاه‌های اختصاصی خود را برای فروش کتاب راه‌اندازی کنند!
مسئله دیگر این است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در حال حاضر امکانی را برای ناشران فراهم کرده که خود ناشر می‌تواند با قیمتی کمتر از قیمت عرف جامعه برای پست یک مرسوله، کتاب را برای خریدار ارسال کند. سامانه‌ای به نام «سامانه پست کتاب» به همین منظور برای استفاده ناشران از خدمات پستی به صورت مستقیم طراحی شده که سبب سهولت در ارسال کتاب‌ها برای مخاطبان می‌شود.
مسئله دیگری که ناشران بر آن تأکید دارند، آن است که پخش‌کننده کتاب (که در این مورد همان فروشگاه اینترنتی است) زمان دریافت کتاب از ناشر، تمامی عناوین منتشرشده در یک انتشارات را برای پخش دریافت نمی‌کند. در این زمینه کتاب‌هایی چون رمان و داستان ترجمه در اولویت هستند و ناشرانی که در کنار آثار ادبیات داستانی، کتاب‌های فلسفی یا شعر نیز به چاپ رسانده‌اند، در پخش این کتاب‌ها دچار مشکل جدی می‌شوند.
ناشران می‌گویند به هر حال کتاب فلسفی نیز اثری است که به صلاحدید تیم کارشناسی انتشارات به چاپ رسیده و نمی‌شود از خیر فروش و عرضه آن به مخاطب گذشت، ولو اینکه باب طبع فروشگاه‌ها نباشد و مخاطب کمتری داشته باشد. در چنین شرایطی راه‌اندازی یک فروشگاه اختصاصی، چه در فضای حقیقی و چه مجازی، بهترین گزینه است.
البته فراموش نکنیم که این روش مشکلاتی هم دارد. یکی از مهم‌ترین معایب آن، این است که فروشگاه‌های اینترنتی در حال حاضر از سایت اختصاصی یک ناشر مخاطب بیشتری دارند و محروم شدن ناشر از حضور در این فروشگاه‌ها مساوی است با محروم کردن خود از ظرفیت عظیم فروش. به همین خاطر اکثر ناشران ترجیح می‌دهند کتاب‌هایشان را به صورت توأمان هم در سایت خود و هم در سایر فروشگاه‌های اینترنتی عرضه کنند.
البته این مسئله ملاحظاتی نیز دارد که یکی از آن‌ها عرضه با تأخیر کتاب‌های چاپ جدید در فروشگاه‌های اینترنتی دیگر است. برای مثال نشر بیدگل که از ناشران موفق این سال‌هاست، هر کتاب تازه را ابتدا در سایت خود به فروش می‌رساند و بعد از طی بازه زمانی و کسب سود راضی‌کننده از فروش اثر موردنظر، آرام‌آرام کتاب را در فروشگاه‌های اینترنتی دیگر نیز عرضه می‌کند.
یک بازار پیچیده
در ماجرای فروش اینترنتی کتاب توسط ناشر، مسئله راهبردی در سطوح مدیریت کلان آن است که در حال حاضر عرضه مستقیم کتاب توسط ناشر در بسیاری از مناطق جهان مرسوم نیست. اساسا نمایشگاه‌های کتاب در سرتاسر جهان، محلی برای «نمایش» و عرضه کتاب هستند، اما در کشور ما نمایشگاه کتاب، یکی از جدی‌ترین فرصت‌های «فروش» کتاب برای ناشران است و این یعنی همان عرضه مستقیم کتاب توسط ناشر به مخاطب و حذف واسطه‌هایی که به هر حال فعالان عرصه کتاب هستند و بایست به فرایند اقتصادی کسب‌و‌کار آن‌ها نیز اندیشید.
سیاست‌های کلی دولت در زمینه نشر کتاب نظیر قیمت کاغذ و ارائه یا عدم ارائه سوبسید برای خرید کاغذ در برهه‌های زمانی مختلف در طول سال، سبب شده مسئله نشر و عرضه کتاب پیچیدگی‌هایی بیشتر از این‌ها داشته باشد. در همین زمینه، یکی دیگر از مواردی که بر سود ناشران تأثیر مخرب می‌گذارد، عرضه کتاب‌های قاچاق و زیرزمینی است. ناشری که کتاب تازه‌اش تنها به فاصله چند هفته از انتشار، با کیفیتی نازل در خیابان انقلاب به صورت کپی و با نصف قیمت عرضه می‌شود، چنان ضرری متحمل شده که اگر بخواهد 40 درصد از قیمت پشت جلد را هم به یک فروشگاه اینترنتی تقدیم کند، عملا ورشکسته خواهد شد!
