برخی تیم‌ها در برزخ گیر می‌کنند/ گفت‌وگو با مجید دهبیدی‌پور، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه شریف

پارک‌های علم و فناوری مجموعه‌هایی هستند در خدمت اقتصاد دیجیتال کشور؛ مجموعه‌‌هایی که که با در اختیار گذاشتن مکان و سرمایه به ایده‌های نوآور و تجاری کمک می‌کنند تا بارور شوند و به شرکت‌های نوپا امتیازاتی می‌دهند تا بتوانند خود را توانمند سازند.

ایران‌ هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر جهان که پارک‌های علم و فناوری مختلفی برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و نوآور خود ایجاد کرده‌اند، در دهه گذشته خود را به قافله رسانده و با ایجاد چندین پارک به این امر مهم چراغ سبز نشان داده است.

یکی از این پارک‌های علم و فناوری متعلق دانشگاه صنعتی شریف است که در این شماره به سراغ رئیس آن یعنی مجید دهبیدی‌پور رفته‌ایم و در خصوص وضعیت این مجموعه گفت‌وگو کرده‌ایم.

پارک علم و فناوری دانشگاه شریف از چه سالی و با چه رویکردی فعالیت خود را آغاز کرد؟
فعالیت‌های کارآفرینی در دانشگاه شریف سابقه ۲۰ ساله دارد و از سال ۷۹ که اولین مرکز کارآفرینی کشور در دانشگاه شریف شکل گرفت، به مرور زمان متناسب‌ با نیازهایی که ایجاد شد نهادهای جدیدی هم تعریف کرد.

به‌عنوان مثال سال ۸۲ مجوز مرکز رشد گرفتیم که از سال ۸۳ کار خود را آغاز کرد، سال ۸۸ صندوق پژوهش و فناوری شریف ایجاد شد، سال ۹۲ شتابدهنده شریف تأسیس شد و رسیدیم به سال ۹۵ که نیاز بود یک نهاد مثل یک چتر بالای سر نهادهای مرتبط با توسعه نوآوری و کارآفرینی در دانشگاه باشد و عملاً سازمان پارک در سال ۹۵ ایجاد شد.

فعالیت‌های کارآفرینی در دانشگاه شریف یک استمرار منطقی را در این سال‌ها داشته و آن هم نیازمحور بوده است. یعنی به تناسب نیاز، یک برنامه یا یک نهاد شکل گرفته است. پارک علم و فناوری متولی توسعه، نوآوری و کارآفرینی و توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان در دانشگاه و اطراف دانشگاه است.

پارک به نیروها و تیم‌هایی که در مجموعه مشغول هستند، چه خدماتی ارائه می‌دهد؟
خدماتی که پارک ارائه می‌دهد متناسب با مخاطبان است. ما پنج دسته مخاطب در پارک داریم. دسته‌ اول مخاطبان دانشجویانی هستند که ایده‌ای دارند که می‌خواهند آن را به یک طرح تجاری تبدیل کنند یا به اصطلاح تجاری‌سازی ایده را انجام دهند. این دانشجویان در شتابدهنده شریف مستقر می‌شوند و خدمات مختلفی مانند فضای کار اشتراکی، سیدمانی یا سرمایه بذری، خدمات منتورشیپ و کمک به جذب سرمایه‌گذار دریافت می‌کنند.

سیدمانی یا سرمایه بذری که در اختیار تیم‌ها قرار می‌گیرد، مبلغ مشخصی است یا متناسب با اهمیت و قوت هر طرح تغییر می‌کند؟
سیدمانی تیم‌ها مشخص است. قبلاً ۲۵ میلیون تومان بوده و الان به ۷۵ میلیون تومان رسیده است. هر تیمی که وارد شتابدهنده شود، می‌تواند ۷۵ میلیون تومان را دریافت کند، به شرط اینکه شاخص‌ها و معیارهایی را که برای آن مشخص می‌شود، داشته باشد.

از چه زمانی این مبلغ به ۷۵ میلیون تومان تغییر کرده است؟
از ابتدای سال ۱۴۰۰.
دسته دوم شرکت‌های نوپا هستند که به مرکز رشد می‌روند و تا سه سال می‌توانند در مرکز رشد باشند. طی این سه سالی که در مرکز رشد هستند، تنها یک چهارم هزینه آن فضا را می‌دهند. دسته دوم شرکت‌ها هستند و مانند دسته اول یک تیم نوپا که ماهیت حقوقی ندارد نیستند.

به‌جز فضا، خدمات آموزشی، مشاوره و بازاریابی را دریافت می‌کنند، اعتباری تحت عنوان اعتبار خدماتی و فناوری اخذ می‌کنند که اولی حالت کمک کردن دارد و بیشتر برای پوشش هزینه‌های اولیه شرکت است، مثل خرید میز و صندلی و سیستم و باقی لوازم ضروری و دومی به‌صورت وام است که سالانه ۶۰ میلیون تومان می‌توانند وام قرض‌الحسنه بگیرند و بعد از سه سال هم حتماً باید مجموعه مرکز رشد را ترک کنند.

شرکت‌ها تا زمانی که در پارک عضویت دارند می‌توانند از خدمات قانونی پارک مانند معافیت مالیاتی استفاده کنند. دسته سوم شرکت‌های ما شرکت‌های رشدیافته هستند. شرکت‌های رشدیافته قاعدتاً از دوره رشد خود عبور کرده‌اند و ما دیگر خدمات مالی برای آ‌نها نداریم یا فضای کاری در اختیارشان قرار نمی‌گیرند.

این دسته بیشتر از سرویس‌های شبکه‌سازی، از خدمات قانونی ما مانند همان معافیت مالیاتی و سرویس‌های دیگر استفاده می‌کنند. این سه دسته‌ تیم‌های نوپا، شرکت‌های نوپا و شرکت‌های رشدیافته سرویس‌گیرنده هستند. یک دسته چهارم تحت عنوان تأمین‌کنندگان خدمات یا همان سرویس‌ پرووایدرها داریم.

این‌ها شرکت‌هایی هستند که به رشد شرکت‌های دیگر کمک می‌کنند؛ مثلاً صندوق پژوهش فناوری یا مجموعه‌‌ای که سرویس حقوقی ارائه می‌کند یا تیمی که سرویس حسابداری ارائه می‌دهد یا هر سرویسی که به‌نوعی می‌تواند به رشد شرکت‌ها کمک‌ کند. اینها زمانی که به عضویت پارک درمی‌آیند، می‌خواهند خدمات خود را به شرکت‌ها بفروشند و پارک بستری است که این فضا را فراهم می‌کند.

دسته پنجم دفاتر نوآوری مجموعه‌ها و صنایع بزرگ هستند که مراکز نوآوری را با هدف شکار تیم‌ها، سرمایه‌گذاری روی تیم‌ها و مواردی از این دست مورد توجه قرار می‌دهند. ما پنج دسته مخاطب داریم که متناسب با هر دسته سرویسی را ارائه می‌کنیم.

برخی از شرکت‌ها برای دریافت معافیت‌های مالیاتی به پارک‌های علم و فناوری رجوع می‌کنند و می‌خواهند با حفظ دفتر خود در خارج از مجموعه، دفتر دیگری در داخل پارک داشته باشند. پارک شریف چه ضوابطی برای این موارد در نظر گرفته است؟
سرویس‌ مالیاتی جزو سرویس‌های متأخر ما بوده است و الان دو سال است که آن را فعال کرده‌ایم و البته خودمان هم خیلی روی این امکان یا سرویس مانور نمی‌دهیم. مثلاً نمی‌گوییم که شرکت‌ها حتماً بیایند داخل مجموعه و از آن استفاده کنند. نگاه ما در بحث معافیت‌های مالیاتی نگاه انقباضی و سخت‌گیرانه‌ای است.

نکته دوم این است که ما اصلاً شرکت‌هایی را که در خارج از ناحیه نوآوری شریف باشند مدنظر قرار نمی‌دهیم. یعنی فقط شر‌کت‌هایی می‌توانند عضو پارک بشوند که حتماً دفاتر آنها در ناحیه باشند. بنابراین ما هیچ شرکتی نداریم که خارج از ناحیه فعالیت داشته باشد ولی بخواهد از سرویس معافیت مالیاتی استفاده بکند. اتفاقاً ما یک کارگزار داریم که خیلی سخت‌گیرانه این مسئله را دنبال می‌کند.

مشکلاتی که در پارک با آنها مواجه هستید، بیشتر از چه جنسی است؟
مشکلاتی که در پارک با آنها مواجه هستیم، بیشتر به خودمان یعنی کادر و ساختار داخلی پارک برمی‌گردد. در این قسمت دو مسئله را پررنگ می‌بینم. اولین موضوع زیرساخت است. ما زیرساخت‌های مناسبی نداریم. حجم تقاضایی که برای مثال به‌عنوان شرکت‌های مرکز رشد داریم، تقریبا ۱۵ درصد نیازهای ما را پوشش می‌دهد.

واقعاً حیف است که مجموعه‌ها و تیم‌ها و شرکت‌های زیادی از ما تقاضا دارند و ما نمی‌توانیم پاسخ‌ نیازهای آنها را بدهیم یا مثلاً در دسته دوم که شرکت‌های نوپاست، یک دوره برزخی دارند که همان دوره انتقال آنها از پارک به بیرون پارک است.

برخی از تیم‌ها بعد از سه سالی که در پارک بوده‌اند، هنوز هم نتوانسته‌اند خود را آماده کنند و بنابراین پارک باید این دوره برزخی را پوشش دهد و به تیم‌ها کمک بیشتری بکند. اما ما به جهت کمبود امکاناتی که داریم نتوانسته‌ایم این کار را بکنیم. زیرساخت‌های فیزیکی هم مسئله دیگری است.

چالش دوم زیرساخت‌های نرم است که من به آن شبکه‌سازی می‌گویم. فکر می‌کنم ما به اندازه کافی شبکه‌سازی و ارتباطاتی را که باید بین اضلاع مختلف ناحیه نوآوری وجود داشته باشد، ایجاد نکرده‌ایم و در این زمینه باید خیلی کار کنیم. تعداد و تنوع بازیگران ناحیه پارک مناسب است اما ارتباطاتی که باعث هم‌افزایی بین بازیگران ناحیه می‌شود، کم است.

منظور شما بازیگران داخل ناحیه است یا به‌صورت کلی ارتباط با اکوسیستم نوآوری یا فناوری کشور را می‌گویید؟
مشخصاً ارتباطات داخلی پارک را می‌گویم. یعنی ارتباط بین سرمایه‌گذار و استارتاپ داخل پارک یا شرکت‌های نوپا و رشدیافته. وضعیت خیلی بد نیست اما توقع ما هم بالاست و فکر می‌کنیم هنوز جای کار بسیار داریم و ما به‌عنوان گردانندگان پارک باید این دو مسئله یعنی زیرساخت‌ها و ارتباطات را تقویت کنیم.

پیشنهاد دهبیدی‌پور برای دولت جدید

مجید دهبیدی‌‌پور، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه شریف در پاسخ به این سؤال که در دولت سیزدهم بهتر است به چه نکاتی توجه شود تا پارک‌های علم و فناوری به‌عنوان یکی از بازیگران مهم اکوسیستم نوآوری توانمند شوند، گفت: «توسعه زیرساخت‌های پارک‌های علم و فناوری نکته‌ای حائز اهمیت است؛ چراکه پارک‌های علم و فناوری ما از نظر زیرساختی بسیار فقیر هستند، به میزانی که امکان و توان ظرفیت جذب از لحاظ فنی و محتوایی و محصول دارند، اما زیرساخت در اختیار آنها نیست.»

او همچنین با اشاره به افزایش تعداد و تنوع پارک‌های علم و فناوری کشور بیان کرد: «ما در حال حاضر پیشرفت کمی و کیفی را با سرعت کمی در خصوص پارک‌های علم و فناوری شاهد هستیم و باید هرچه زودتر دست‌به‌کار شویم تا بیش از این از معیارهای جهانی عقب نمانیم.»

دهبیدی‌پور همچنین توسعه مهارت‌های نرم دانشجویان را از مهم‌ترین زوایای تغییر رویکرد دولت سیزدهم دانست و گفت: «یکی از مهم‌ترین وظایفی که در دانشگاه‌ها بر عهده دانشگاهیان است، این است که به میزانی که مهارت‌های سخت دانشجویان را که همان مهارت‌های تکنیکال است، تقویت می‌کنیم و به آن توجه ویژه داریم، باید به تقویت مهارت‌های نرم و ارتباطات آنها هم توجه کنیم و افراد توانمندتر، ماهرتر و دارای مهارت‌های متنوع تربیت کنیم.»

رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه شریف گفت که عمده دانشجویان از لحاظ فنی بسیار کارآزموده هستند و می‌توانند بهترین عملکرد را از خود نشان دهند، اما در مهارت‌هایی که بیشتر به حوزه‌های علوم انسانی مرتبط هستند ضعف دارند و این ضعف که بسیار مهم است، در نتیجه کار، خود را نشان می‌دهد و سال‌ها درگیر پوشش و جبران این کمبود می‌شوند: «دانشگاه‌ها باید توجه داشته باشند که در فضای کسب‌وکار هر دو جنبه سخت و نرم یعنی مهارت‌های فنی و ارتباطی لازم و ملزوم یکدیگرند و هر دو به یک اندازه اهمیت دارند و تقویت این جنبه به عهده دانشگاه‌هاست.»