گفت‌وگو با مرضیه محمدزاده، تهیه‌کننده پادکست «دراما» / پادکست می‌تواند کسب‌وکاری با درآمد بالا باشد

با اینکه سال‌های زیادی از اختراع رادیو و انقلابی که در حوزه رسانه پدید آورده می‌گذرد، اما همچنان این شکل از محتوا طرفداران زیادی در جهان دارد؛ به‌ویژه پس از فراگیری اینترنت و امکانات جدید آن در حوزه تولید محتوا و رسانه، رادیو نیز با ایجاد مفهوم جدیدی به نام «پادکست» توانست با شکلی نوآورانه در این فضای جدید و مرکززدایی‌شده به حیات خود ادامه دهد. امروز پادکست‌های زیادی در حوزه‌های مختلف در جهان و ایران در حال تولید هستند و توانسته‌اند توجه حجم زیادی از مخاطبان را به خود جلب کنند.

«مرضیه محمدزاده» یکی از تولیدکنندگان پادکست در ایران است. او با اینکه در رشته‌ای غیرهنری تحصیل کرده بود، اما پس از فارغ‌التحصیلی به صورت حرفه‌ای دوره‌های کارگردانی و تدوین فیلم را گذراند و وارد پروژه‌های هنری تئاتر، فیلم و سریال شد. نویسندگی و کارگردانی در کنار برنامه‌ریزی، تدوین و دستیار کارگردان بودن، او را با فراز‌ و نشیب‌های صنعت تولید محتوای سمعی‌ و بصری آشنا کرد. ورود محمدزاده به حوزه تولید محتوا و ساخت پادکست از ترجمه و گویندگی کتاب آغاز شد. او در سال ۱۳۹۸ به صورت جدی اولین پادکستش را ساخت و همچنان فعالیت‌اش در این حوزه ادامه دارد.

ورود شما به حوزه پادکست چگونه آغاز شد و در این فضا چه فعالیت‌هایی داشتید؟

وقتی از سال ۱۳۹۵ با دنیای پادکست آشنا شدم. احساس کردم که هم جذابیت زیادی برایم دارد و هم حوزه‌ای است که توانایی‌ها و مهارت‌های من می‌تواند در این صنعت به کار‌ آید. از سال ۱۳۹۸ به صورت جدی تصمیم گرفتم پادکست بسازم و اولین پادکستم را با نام «دراما» ساختم. دو قسمت منتشر شده بود که اتفاق وحشتناک کرونا از راه ‌رسید و تمامی فعالیت‌های هنری تقریباً تعطیل شد. ایام خانه‌نشینی شاید برای اکثر کسب‌و‌کارها بسیار ناگوار بود اما حوزه پادکست رونق گرفت. زمان و امکانات تولید و گوش دادن به پادکست بسیار مناسب فضای خانه‌نشینی بود و کمترین خطر بیماری را برای افراد ایجاد می‌کرد.

این نکته هم گفتنی است که برای ساخت پادکست ابزار پیچیده و گران‌قیمتی لازم نیست؛ همچنین استفاده از این مدیا، باعث شد میزان تولیدات بیشتر شود و من به صورت هم‌زمان در چندین پروژه درگیر ‌شوم. فعالیت من در ساخت و تولید پادکست گاه به‌عنوان محقق و گاه به‌عنوان تدوینگر یا به‌عنوان کارگردان و حتی گوینده انجام می‌شد و این فعالیت‌ها تا همین امروز ادامه‌ دارد.

تولیدات پادکست‌های شما در چه زمینه‌هایی است؟

نام اولین پادکست من «دراما» بود که به صورت تخصصی به آشنایی افراد با تاریخ هنر تئاتر و سبک‌های مختلف آن از زمان پیدایش تا زمان حال می‌پردازد. این پادکست بخش پژوهشی مفصلی دارد که با همکارم محمدامین عندلیبی، دانشجوی دکتری تئاتر دانشگاه تهران این محتواها را جمع‌آوری می‌کنیم و تاکنون ۲۵ قسمت از آن منتشر شده‌ است. پادکست دوم نیز با عنوان «دایرکتور» به‌تازگی آغاز ‌شده و در آن به شناخت کارگردانان بزرگ دنیا می‌پردازیم. این دو پادکست را به صورت شخصی پیش می‌برم و در بخش تدوین و کارگردانی و پژوهش چندین پادکست دیگر فعالیت می‌کنم.

آیا می‌توان ساخت پادکست را یک کسب‌وکار در نظر گرفت؟

در گذشته نه‌چندان دور ممکن بود کسی باور نکند که محتوا می‌تواند با پیوند بازاریابی در ادبیات کسب‌و‌کار همراه شود اما با حضور گوشی‌های هوشمند و شبکه‌های مجازی، بازاریابی محتوا بازیگر بسیار جدی حوزه کسب‌و‌کارها شد و این روزها پادکست به‌عنوان یکی از کانال‌های بازاریابی قوی در کنار کسب‌و‌کارها فعالیت می‌کند.

اما پادکست در ایران هنوز به رونق چندانی دست نیافته و اقبال جهانی چندین‌برابر ایران است. دلیل این اقبال هم سبک جدید زندگی افراد است. ما در این روزها زندگی‌های شلوغ و در حال رفت‌وآمدی داریم که باعث شده زمان زیادی از ما هدر رود و محتوای صوتی بدون نیاز به امکانات خاص و حتی استفاده از چشمان‌مان یا در دست‌گرفتن ابزاری، اطلاعات یا سرگرمی‌هایی برای ما ایجاد می‌کند. شاید غیرمتمرکز بودن و تنوع عقاید و نگرش‌ها در ساخت پادکست نیز دلیل دیگری برای جذابیت این محتوا باشد. بازار ایران، چه در حوزه‌ تولید محتوا و چه در حوزه‌ جذب مخاطب، بسیار بکر است و جای پیشرفت زیادی دارد.

منظور از مخاطب کم چیست و چرا هنوز بازار ایران در این حوزه بکر مانده است؟

ما در ایران تقریباً یک میلیون نفر مخاطب جدی پادکست داریم که این عدد بسیار کمی است و نشان‌دهنده‌ این است که هنوز چرخه‌ اقتصادی این صنعت مسیر خود را نیافته است. مخاطبین ایرانی به صورت کلی به محتواهای رایگان بیشتر عادت کرده‌اند و پرداخت هزینه اشتراک یا دونیت کردن برایشان مشکل است و همین باعث می‌شود پادکسترها آینده‌ درآمدی روشنی برای کار خودشان تصور نکنند و برخی کارشان را رها کنند و همین اتفاق باعث بی‌اعتمادی مخاطب می‌شود‌. این چرخه معیوب باعث می‌شود سرعت رشد بازار کمتر شود. اگر این فرهنگ تغییر کند، سرعت رشد این بازار بیشتر خواهد شد.

در مسیر ساخت یک پادکست چه عواملی می‌توانند نوآورانه تلقی شوند؟

خود مقوله پادکست در ایران و دنیا بسیار جدید است. در دنیا از سال ۲۰۰۰ به صورت جدی صنعت پادکست شکل گرفت و در ایران حدود یک دهه است که مخاطبان با این مفهوم آشنا شده‌اند. به نظرم انتخاب موضوع و اشتراک اطلاعات بکر و ارزشمند و معتبر، می‌تواند نوآوری اصلی هر پادکستی باشد. به طور مثال ما پادکستی با رویکرد شناخت اساسی و پایه‌ای هنر تئاتر در کشور نداریم، اما «دراما» به آن می‌پردازد.

پادکست‌ها از چه مدل‌هایی می‌توانند برای کسب درآمد استفاده کنند؟

اولین و ساده‌ترین روش، ساخت پادکست‌های سفارشی برای مجموعه‌هاست که مانند هر پروژه‌ای بودجه خاصی برای آن در نظر می‌گیرند و برای تولید آن با همان بودجه کار را پیش می‌برند. روش دوم که روش پادکستر‌های مستقل و شخصی است، درآمدزایی بر اساس ایجاد مخاطب و شنیده شدن است. در دنیا سایت‌های زیادی هستند که به ازای هر یک بار شنیده شدن، به آن پادکست مبلغی را پرداخت می‌کنند که متأسفانه چنین امکانی برای پادکستر‌های ایران وجود ندارد.

در ایران مرسوم‌ترین راه جذب اسپانسر است که می‌تواند برای بسیاری از پادکست‌ها مفید باشد و از آنجا که محتوای پادکست دوام بیشتری دارد می‌تواند برای کسب‌و‌کارها نیز یک تبلیغ سرمایه‌ای باشد و محدود به یک زمان یا کمپین خاص نباشد.

برخی از پادکست‌ها می‌توانند از همان ابتدا اسپانسر جذب کنند. اما مشکل این روش این است که اغلب باید تا رسیدن به مقدار بالای دانلود و مخاطب، پادکست را بدون درآمد خاصی ادامه داد و در بسیاری از موارد این اتفاق برای تولیدکنندگان پادکست سخت و طاقت‌فرساست. روش دیگر نیز دونیت مخاطبان است که افراد با میل شخصی مبلغی را به تولیدکننده پادکست پرداخت می‌کنند.

این مبلغ شاید بسیار اندک باشد ولی وقتی جمع می‌شود می‌تواند تولیدکننده پادکست را به کار متمرکز و جدی پایبند کند و همین باعث تحول کیفیت کارها می‌شود.

چه شاخص‌هایی را می‌توان برای موفقیت یک پادکست در نظر گرفت و چه عواملی می‌تواند به یک پادکست برای رسیدن به موفقیت کمک کند؟

موفقیت در پادکست‌های حوزه‌های متفاوت، تعاریف مختلفی دارد؛ مثلاً برخی از پادکست‌ها تخصصی هستند و شاید ضریب نفوذ در افراد خاص برایشان موفقیت محسوب شود، اما برخی محتوای عام دارند و تعداد شنونده برای آنان موفقیت است. اما اگر بخواهم یک راز برای موفق شدن در تولید هر پادکست بگویم این راز تنها و تنها استمرار و نظم در تولید محتواست. نوسان تولید محتوا ضربه‌ مهلکی به این کسب‌وکار می‌زند.

 چه امکاناتی برای پادکستر شدن لازم است؟

خوشبختانه این صنعت نیازمند امکانات بسیار زیاد و گرانی نیست و گرانبهاترین ابزار، مفهوم و نگرشی است که تولیدکننده به مخاطب ارائه می‌دهد؛ می‌توان با کمترین امکانات به تولید پادکست پرداخت. به نسبت همه‌ حوزه‌های تولید محتوای سمعی‌ و بصری، پادکست فقط به عزم شخصی، اطلاعات کافی پیرامون موضوع، یک میکروفن و لپ‌تاپ و همچنین استمرار نیاز دارد.

چه چشم‌اندازی برای کسب‌وکار تولید پادکست پیش‌بینی می‌کنید؟

به‌شخصه دوست دارم این صنعت رشد کند و هم‌زمان که پادکست‌های خودم را پیش‌ می‌برم سعی می‌کنم در فرآیند تولید و تدوین محتوا، همکارانم را نیز راهنمایی و بین افراد مختلف شبکه‌سازی کنم تا این تیم‌ها زیاد‌تر و تأثیرگذار باشند.

آرزو دارم پادکستر بودن به‌عنوان یک شغل شناخته شود و افراد بتوانند با خیال راحت محتوای جذاب و مفید تولید کنند.

چه محدودیت‌هایی برای رسیدن به این چشم‌انداز پیش‌بینی می‌کنید؟

ما از داخل و خارج از کشور با محدودیت مواجه هستیم. از داخل با مشکل اینترنت و محدودیت‌های اینترنت دست‌و‌پنجه نرم ‌می‌کنیم و از خارج نیز با مسئله تحریم‌ها مواجه هستیم؛ این مشکلات واقعاً کار را برای ما سخت می‌کند.

چه توصیه‌ای برای افرادی که در ابتدای راه تولید پادکست هستند پیشنهاد می‌کنید؟

اولین نکته این است که فضای پادکست اسیر جنسیت‌زدگی نیست و این فرصت بسیار مهمی برای حضور زنان است. توصیه اصلی من این است که منتظر عالی بودن برای شروع نباشید. فقط شروع کنید؛ بی‌شک در راه بهتر می‌شوید.