کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
صنعت تولید تراشه از سال ۱۳۹۸ و با شروع کرونا، یکی از استراتژیک‌ترین اولویت‌های دولت‌های قدرتمند جهان شده است. نگرانی دولت‌های غربی از سرعت پیشرفت چین، سرمایه‌گذاری‌ها و تصویب قوانین زیادی را به دنبال داشته و در همین راستا به‌تازگی آمریکا و اتحادیه اروپا ۸۱ میلیارد دلار و چین ۱۴۲ میلیارد دلار در این صنعت سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
تراشه (Chip) مجموعه فشرده‌ای از مدارهای الکتریکی است که با استفاده از مواد نیمه‌رسانا و در ابعاد بسیار کوچک، تا سه نانومتر، ساخته می‌شود. ساخت تراشه یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌های جهان است و اقتصاد و فناوری مدرن بر پایه این تراشه‌ها کار می‌کند. همه دستگاه‌های الکتریکی؛ ازجمله وسایل نقلیه فضایی، خودروها، گوشی‌های هوشمند، تجهیزات پزشکی، لوازم خانگی و… تراشه دارند. پس هر کشوری تراشه کوچک‌تر، ارزان‌تر و سریع‌تر برای محصولات فناوری قدرتمندتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر تولید کند، قوی‌تر است و کنترل فناوری‌های زیادی را به دست می‌گیرد.
این نکته در دوره شیوع کرونا خود را بیشتر نشان داد؛ مردمی که در خانه محبوس شده بودند به نمایشگرهای بزرگ‌تر و سریع‌تر روی آوردند. تمام ارتباطات آنلاین شد و دانش‌آموزان و دانشجویان فناوری‌های جدیدتری را استفاده کردند. علاوه بر این، مردم بیشتر از قبل از ماشین‌های شخصی استفاده کردند و شرکت‌های ماشین‌سازی هم نیاز روزافزونی به تراشه پیدا کردند، اما جواب شرکت‌های تولیدکننده تراشه این بود که ساخت تراشه طول می‌کشد و شیشه هم نایاب شده است. این اتفاق‌ها توجه جهانیان را به تولیدکنندگان تراشه جلب کرد. قدرت‌های اقتصادی متوجه شدند که کنترل فناوری آینده در گرو کنترل تراشه است و هم‌زمان تأثیر چین در تولید نیمه‌رساناها مشخص شد.
قدرت در دست کیست؟
این صنعت که ارزشی نزدیک به ۶۱۱.۴ میلیارد دلار دارد، به دو بخش تقسیم می‌شود: آمریکا و متحدانش در برابر چین. هرچند چین تنهای تنها نیست، ولی سیاست‌گذاری دولت چین در این زمینه این است که به هیچ کشوری وابسته نباشد و در این مسیر با اتکای کامل به خود پیش برود.
در جهان شرکت‌های مختلفی در کشورهای مختلف تراشه‌هایی در رده‌های مختلف تولید می‌کنند. اما هر ۱۰ شرکت برتر در تولید تراشه، با ارزش جمعی ۴.۲۶ تریلیون دلار، به نحوی تحت کنترل آمریکا هستند. شش شرکت در کالیفرنیا (انویدیا، اینتل، Broadcom ،Qualcomm ،Advanced Micro Devices ،Applied Materials). دو شرکت در کره (سامسونگ، SK Hynix)، یک شرکت در تایوان و یک شرکت در هلند فعال‌اند.
بر همین اساس، ایالات متحده ۱۰درصد در تولید نیمه‌رساناها سهم دارد و ۳۹درصد بر زنجیره ارزش آن مسلط است (که اگر تسلط آن را بر اروپا، ژاپن، کره جنوبی و تایوان در نظر بگیریم به ۵۳درصد می‌رسد). آمریکا برای افزایش این تسلط و محدود کردن چین در این بازار، با همکاری و هماهنگی تحریم‌های خود با ژاپن و هلند، صادرات تجهیزات تولید نیمه‌رساناها را کنترل کرد. افزون بر این، با ژاپن، کره جنوبی و تایوان اتحادی تشکیل داده تا زنجیره تأمین نیمه‌رساناها در شرق آسیا منعطف‌تر و کارآمدتر شود.
در طرف دیگر ماجرا چین قرار دارد که کارشناسان معتقدند هرچند دانش کافی برای تولید تراشه‌های پیشرفته را دارد، اما فاقد توانایی تجاری برای تولید آنهاست. البته این موضوع به این معنی نیست که نباید نگران چین بود. بر اساس آمار، ۶۸درصد منابع فعلی گالیوم در جهان، معادل ۱۹۰ هزار تن گالیوم، در چین قرار دارد. وقتی صحبت از صنعت تراشه می‌شود ذهن‌ها به سمت سیلیکون می‌رود، اما باید بدانید که تعیین‌کننده‌ترین ماده در تولید، محدودترین ماده است و اینجا قدرت در دست چین است. علاوه بر کنترل منابع لازم، چین با سرعت تلاش می‌کند فاصله خود را در تکنولوژی تراشه‌ها با تایوان و کره جنوبی کم کند.
دعوا بر سر تراشه آغاز شد
بایدن در مرداد ۱۴۰۱ قانون «تراشه و فناوری» (CHIPS and Science Act) را امضا کرد. این قانون برای تقویت تولید داخلی نیمه‌رساناها، کاهش وابستگی به واردات و همچنین محافظت از فرایند تولید نیمه‌رساناها تصویب شد.
دو ماه بعد، کاخ سفید ترکیبی از تحریم‌ها را اعلام کرد که از مالکیت معنوی و امنیت ملی ایالات متحده دفاع و دسترسی پکن به تراشه و فناوری تولید تراشه‌های پیشرفته را سخت‌تر کرد.
هرچند نگرانی اصلی آمریکا و غرب، استفاده چین از تراشه در صنعت نظامی بود، اما با انفجار هوش مصنوعی، قوانین و مصوبه‌های جدیدی به منظور کنترل صادرات تراشه‌های پیشرفته لازم برای توسعه هوش مصنوعی در دستور کار قرار گرفت.
برخلاف آمریکا، چین از سال ۲۰۱۵ به فکر تراشه‌ها افتاده بود و رئیس‌جمهور این کشور یک استراتژی ملی برای کاهش وابستگی چین به واردات فناوری‌های حیاتی تصویب کرد. این استراتژی شامل تلاش برای افزایش خودکامگی در فناوری، تحت فشار قرار دادن شرکت‌ها برای تضعیف روابط بین‌المللی و کاهش بیش از حد وابستگی می‌شد.
دولت چین در سال ۱۴۰۱ در پاسخ به تصویب قانون تراشه و فناوری، صادرات دو فلز گالیوم و ژرمانیوم را که در تولید نیمه‌رساناها استفاده می‌شوند، محدود کرد. این اقدام، هزینه‌های تولیدکنندگان سخت‌افزار و تنش‌های ژئوپلیتیکی بر سر تولید تراشه را افزایش داد.
سرمایه‌گذاری‌های زنجیره‌ای روی تراشه‌ها
در ۲۳ اردیبهشت‌ماه، خبر سرمایه‌گذاری ۸۱ میلیارددلاری آمریکا و اتحادیه اروپا روی شرکت‌هایی مانند اینتل و TSMC تایوان منتشر شد. این اولین بخش از سرمایه‌گذاری مدنظر دولت‌های این کشورهاست. ظرفیت سرمایه این صنعت در سراسر جهان تا ۳۸۰ میلیارد دلار برآورد شده است.
آمریکا به‌تنهایی مجموعه‌ای از سرمایه‌گذاری‌های دولتی را با سرمایه‌گذاری ۳۳ میلیارد دلاری روی اینتل، Tsmcو Samsung انجام داد و سرمایه‌گذاری ۶.۱ میلیارددلاری روی شرکت Micron Technology Inc، بزرگ‌ترین تولیدکننده تراشه حافظه در آمریکا را آغاز کرد.
این سرمایه‌گذاری‌ها در قانون تراشه و فناوری در قالب ۳۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، علاوه بر ۷۵ میلیارد دلار در قالب وام و تسهیلات برای تولید داخلی، تحقیق و توسعه نیروی کار پیش‌بینی‌شده بود.
این رویکرد مختص آمریکا نیست و اروپا ۴۶.۲ میلیارد دلار در نظر گرفته که پیش‌بینی می‌شود تا ۱۰۸ میلیارد دلار افزایش پیدا کند. همچنین هند ۱۰ میلیارد دلار، ژاپن ۲۵.۳ میلیارد دلار و کره جنوبی ۱۹ میلیارد دلار در صنعت تراشه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
در جواب تمام این سرمایه‌گذاری‌ها، چین اعلام کرد ۱۴۲ میلیارد دلار به پیشرفت و توسعه این صنعت اختصاص داده و غرب را در شوک فرو برد. در ادامه نیز آماری اعلام شد که نشان می‌داد چین بیشتر از هر کشور دیگری کارخانه تراشه در دست احداث یا فعال دارد.
در کل سرعت پیشرفت چین در فناوری تراشه، با وجود تحریم‌های آمریکا، کاهش نداشته است. SMIC، شرکت دوست هواوی، توانست قطعات یدکی و خدمات فنی را برای تولید تراشه هفت‌نانومتری به دست آورد و اکنون نیز در حال برنامه‌ریزی برای تولید تراشه پیشرفته پنج‌نانومتری ASCEND 920 است.
صنعت تراشه از منظر سیاسی
در این بین تایوان بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین تولیدکننده تراشه در دنیا بوده و در معرض حمله چین است. طبق بررسی‌ها و اخبار، ارتش چین در سال ۲۰۲۷ آماده حمله به تایوان خواهد بود تا این کشور را به خاک خود ضمیمه کند. این جزیره خانه بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین تولیدکننده صنعت تراشه در جهان است و ۹۲درصد از تراشه‌های الکترونیکی را تأمین می‌کند.
اهمیت تایوان، چه از لحاظ اقتصادی و چه از لحاظ سیاسی، باعث شده ایالات متحده، اتحادیه اروپا، ژاپن و سایر کشورهای غربی بخواهند منافع امنیتی اقتصادی خود را در تایوان به حداقل برسانند. تایوان ۹۲درصد از پیچیده‌ترین تراشه‌های جهان را در سه تا پنج نانومتر و ۸۰درصد با هفت نانومتر و پایین‌تر تولید می‌کند و در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت به‌سختی می‌توان نقش آن را در این زنجیره حذف کرد.
آینده مبهم صنعت تراشه
هرچند هیچ معلوم نیست که آینده صنعت تراشه در نهایت در دست کدام‌یک از طرفین باشد، اما بسیاری از کارشناسان نگران افزایش عرضه و کاهش شدید قیمت این وسیله‌اند؛ اتفاقی که معلوم نیست به نفع مشتری‌ها خواهد بود یا به ضرر آنها.
بسیاری نیز نگران آینده ژئوپلیتیکی جهان هستند که با یارکشی آمریکا به خطر افتاده است. در هرصورت این اتفاقات تنش بین روابط کشورها را به روش‌های مختلف افزایش می‌دهد. چنانچه جان لی، مدیر مشاور امور آینده شرق و غرب، بیان کرده است: «جنگ سرد دیجیتال بین آمریکا و چین از این به بعد بدتر خواهد شد، نه بهتر.»
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/42li
