ارزیابی پیشرفت‌های فناوری

تاریخ فناوری تاریخ اختراع ابزار و فنون و بخشی از تاریخ جهان است. فناوری به روش‌هایی از ابزارهای سنگی ساده گرفته تا مهندسی پیچیده ژنتیک و فناوری اطلاعات را در بر می‌گیرد. واژه فناوری برگرفته از کلمه یونانی techne به معنای هنر و صنعت و کلمه logos به معنای کلمه و گفتار است. از این واژه برای توصیف هنرهای کاربردی استفاده می‌شد، اما اکنون بیانگر پیشرفت‌ها و تغییراتی است که بر محیط پیرامون ما اثر می‌گذارد.

بخش بزرگی از فناوری مربوط به علم کاربردی است و تاریخ فنی با تاریخ علم پیوند دارد. بهره‌گیری فناوری از منابع موجب شده تاریخ فنی به‌شدت با تاریخ اقتصادی مربوط شود. دگرگونی‌های فناوری بر سنت‌های فرهنگی جامعه تأثیر می‌گذارد و از آن اثر می‌گیرد و نیرویی برای رشد اقتصادی و ابزاری برای توسعه قدرت و ثروت اقتصادی، سیاسی، نظامی است.

بسیاری از جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان نظریه‌هایی درباره تحول اجتماعی و فرهنگی ایجاد کرده‌اند. برخی از آنها مانند لوئیس اچ. مورگان و گرهارد لنسکی پیشرفت فناوری را عامل اصلی توسعه تمدن بشری می‌دانند. بنا بر نظریه مورگان، سه مرحله اصلی تکامل اجتماعی (وحشیگری، بربریت و تمدن) را می‌توان بر پایه نقاط عطف فناوری مانند کشف آتش تقسیم کرد.

رویکرد لنسکی مبتنی بر اطلاعات است. هرچه یک جامعه اطلاعات و دانش بیشتری داشته باشد، جامعه‌ای پیشرفته‌تر است. او چهار مرحله از رشد انسان را بر پایه پیشرفت‌های تاریخ ارتباطات شناسایی می‌کند. در مرحله نخست اطلاعات توسط ژن‌ها منتقل می‌شود.

مرحله دوم آنگاه است که انسان‌ها احساس می‌کنند قادر به فراگیری و انتقال اطلاعات از طریق تجربه هستند. در مرحله سوم انسان‌ها شروع به استفاده از نشانه‌ها کرده و منطق را توسعه می‌دهند. در چهارمین مرحله آنها می‌توانند نمادها را ایجاد و زبان و نوشتار را توسعه دهند. پیشرفت در فناوری ارتباطات به پیشرفت در نظام اقتصادی و سیاسی، توزیع ثروت، نابرابری اجتماعی و سایر حوزه‌های زندگی اجتماعی تبدیل می‌شود.

زلنسکی همچنین جوامع را بر اساس سطح فناوری، ارتباطات و اقتصاد آنها از یکدیگر متمایز و به گروه‌های شکارچی، کشاورزی ساده، کشاورزی پیشرفته، صنعتی، خاص (مانند انجمن‌های ماهیگیری) تقسیم می‌کند.

بهره‌وری معیاری برای سنجش پیشرفت فناوری است. بهره‌وری زمانی افزایش می‌یابد که نهاده‌های کمتری (کار و سرمایه و برخی معیارها مانند انرژی و مواد) برای تولید یک واحد خروجی استفاده شود. یکی دیگر از شاخص‌های پیشرفت فناوری، توسعه محصولات و خدمات جدید است.

رشد بهره‌وری در کشورهای توسعه‌یافته از اواخر دهه ۱۹۷۰ کاهش یافته، گرچه رشد بهره‌وری در برخی از بخش‌های اقتصادی مانند تولید بالاتر بوده است. تغییرات مشابهی نیز در سایر کشورهای توسعه‌یافته رخ داده است. این مرحله پسا‌صنعتی است.

در اواخر دهه ۱۹۷۰ جامعه‌شناسان و انسان‌شناسانی مانند آلوین تافلر (نویسنده شوک آینده)، دانیل بل و جان نایس‌بیت به نظریه‌های جوامع فراصنعتی نزدیک شدند و پایان دوران کنونی جامعه صنعتی را اعلام کردند. در این دوران خدمات و اطلاعات نسبت به صنعت و کالا اهمیت بیشتری پیدا کردند. برخی دیدگاه‌های افراطی از جامعه فراصنعتی، به‌ویژه در ادبیات داستانی، به شکلی شگفت‌انگیزی شبیه به دیدگاه‌های جوامع نزدیک به تکینگی و پساتکینگی است.