نگاهی به تحولات استفاده از فناوری در دستگاه‌های قضایی / چالش‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی در جایگاه قضاوت

میلاد مهرنوش، وکیل پایه یک دادگستری / استفاده از فناوری هوش مصنوعی در نظام‌های حقوقی و دستگاه‌های قضایی به سرعت در حال گسترش است. دلیل این اتفاق آن است که این تحولات باعث بهبود کارایی و کاهش زمان مورد نیاز برای اتخاذ تصمیمات وصدورحکم‌ها می‌شود، با سرعت پردازش هوش مصنوعی قطعاً مدت زمان لازم برای دریافت شکایات و دادخواست‌ها و دسته‌بندی و ارجاع به مرجع و شعبه موردنظر و در پس آن تشخیص موارد مقدماتی مثل نقایص دادخواست یا مدارک مورد استناد و نهایتاً تعیین وقت و ارزیابی دفاعیات و مستندات در جلسه دادرسی بسیار کوتاه‌تر خواهد بود. اما به موازات این محاسن ، چالش‌ها و مسائلی نیز وجود دارد. حال بایستی  به بررسی دلایل و آثار استفاده از هوش مصنوعی به جای قاضی پرداخت و به بررسی چالش‌های احتمالی که ممکن است با این تغییرات به وجود آید ، نظر داشت.

---

مزایای استفاده از هوش مصنوعی در قضاوت

---

یکی از مزایای استفاده از هوش مصنوعی در قضاوت، افزایش سرعت در صدور حکم‌ها و پردازش پرونده‌ها است. این سیستم‌ها می‌توانند به صورت خودکار الگوریتم‌ها و مقررات حقوقی را بررسی کرده و تصمیمات مبتنی بر داده‌های آماری و حقوقی ارائه دهند. این موضوع می‌تواند به کاهش تأخیرها و اطاله در دادرسی و در دسترسی سریع و ساده به عدالت قضایی منجر شود.

فرض کنید شما با یک شرکت فناوری دچار اختلاف شده‌اید. موضوع این اختلاف عدم کارایی برنامه نوشته شده توسط کارکنان آن شرکت برای کسب‌وکار شما است. حال با مراجعه به کارشناس هوش مصنوعی به سرعت و با دقت بالا مغایرت برنامه نوشته شده با مفاد قرارداد حداقل قابل تعیین برای قضاوت است. حتی اگر از این امکانات برای کمک به قاضی استفاده شود می‌توان از این طریق یک دستیار قابل اتکا برای بیشتر تصمیمات کنار قضات مستقر کرد.

---

چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در قضاوت

---

البته در برخی از موضوعات به جرأت می توان گفت قضاوت هوش مصنوعی می‌تواند دقیق‌تر از انسان باشد. با این حال، وجود چند چالش نیز باید در نظر گرفته شود. از جمله این چالش‌ها، امکان وقوع تبعات ناخواسته و  فقدان بی‌طرفی انسانی در فرآیند تصمیم‌گیری هوش مصنوعی است.

بی طرفی قاضی در رسیدگی و صدور رأی ریشه‌های عمیق انسانی، اداراکی و اخلاقی دارد که تصور جایگزین کردن آن با هوش مصنوعی بسیار مشکل و حتی می تواند ترسناک باشد. قدرت تحلیل هوش مصنوعی در تفسیر موضوع بین درست و غلط و امری بینابینی یا خاکستری نوید امکان واگذاری امر مهم قضاوت به هوش مصنوعی را می دهد اما تا زمانی که همچون قاضی انسانی امکان سنجش ونظارت بر منطق تصمیم‌گیری و اخلاقیات آن وجود ندارد، امکان اعتماد کامل به تصمیمات هوش مصنوعی فراهم نیست. 

همچنین، مسائل مرتبط با امنیت داده‌ها و حفظ حریم شخصی نیز اهمیت دارد. در حوزه هوش مصنوعی، مسائل مرتبط با امنیت داده‌ها و حریم شخصی از جنبه حقوقی شامل حفظ حریم شخصی است. استفاده از هوش مصنوعی ممکن است منجر به جمع‌آوری حجم عظیمی از داده‌های شخصی شود. این موضوع نیازمند توجه به حق حریم شخصی افراد است و تدابیر امنیتی مناسب برای جلوگیری از سواستفاده از این اطلاعات حساس است.

موضوع مهم دیگر در اینجا امنیت داده‌هاست. حفاظت از داده‌ها یا نگهداری و انتقال داده‌ها به صورت امن از اهمیت زیادی برخوردار است. تدابیر امنیتی، از جمله رمزنگاری، کنترل دسترسی و مکانیزم‌های دفاعی، برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز و حفظ امنیت داده‌های حساس اجرا می‌شوند.

برای درک درست این امر فرض کنید یک طرف دعوا بتواند تغییری در اطلاعات و نحوه تصمیم‌گیری هوش مصنوعی بدون گذاشتن رد پای قابل مشاهده برای هوش مصنوعی یا افراد ناظر غیر فنی ایجاد کند. به طور طبیعی چه در مقام دستیار قاضی و چه در مقام خود قاضی، سطح اطمینان به نتیجه تصمیم بسیار بستگی به حفاظت صحیح از داده‌ها دارد.

---

شفافیت و رعایت قوانین حفاظت داده‌ها

---

شفافیت و شرکت کاربران مورد بعدی است که باید در این زمینه به آن توجه داشت. اطلاع رسانی به کاربران ازمهمترین نکات لازم است. افراد باید اطلاعات کافی درباره نحوه استفاده از داده‌های خود توسط سیستم‌های هوش مصنوعی دریافت کنند. این اطلاعات شامل هدف استفاده، زمان نگهداری داده‌ها و سیاست‌های امنیتی مربوطه می‌شود.

تطابق با قوانین حفاظت داده‌ها در سطح بین المللی مورد مهم دیگری در چهارچوب امنیت اطلاعات و حفظ حریم شخصی است. به عبارت دقیق‌تر تطابق با مجموعه قوانین مهم مثل  GDPR و قوانین مشابه لازمه حرکت درست در این مسیر است. در اروپا، قانون کلی حفاظت داده یا GDPR نقش مهمی در تنظیم استفاده از داده‌ها توسط هوش مصنوعی ایفا می‌کند. همچنین، در سایر نقاط جهان نیز قوانین حفاظت داده مشابه وجود دارند که باید رعایت شوند. مسئولیت قانونی یا به طور خاص‌تر مسئولیت قاضی در صدور رأی اعم از مسئولیت‌های انتظاماتی یا مدنی در رسیدگی و صدور رأی است. چالش اصلی در این خصوص تعیین مسئولیت است. مشخص بودن موضوع و مرتکب آن در مورد مسئولیت  وقوع خطاها یا آسیب‌های ناشی از هوش مصنوعی امری حیاتی است. این شامل افزایش شفافیت در تصمیمات هوش مصنوعی و تعیین مسئولیت‌های حقوقی است.از این رو، تضمین امنیت داده‌ها و حفظ حریم شخصی افراد نقش اساسی در سازوکارها و سیاست‌های حقوقی مرتبط با هوش مصنوعی دارد. مخصوصاً در امر رسیدگی قضایی که حساسیت بالاتری به دلیل وقوع اختلافات و امکان تضییع حقوق افراد آسیب دیده دارد.، اهمیت آن بیشتر است.

این نکات نقش کلیدی در ساخت یک محیط حقوقی و امن برای استفاده قضایی از این فناوری را ایفا می‌کنند.در نتیجه، درگیر شدن هوش مصنوعی در قضاوت نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق و نظارت مستمر از سوی متخصصان حقوقی و اخلاقی و فنی است. استفاده از این فناوری به‌طور مسئولانه می‌تواند به بهبود فرآیند قضائی کمک و در عین حال از وجود ابهامات و نقاط ضعف در این سیستم‌ها جلوگیری کند. برای استفاده از هوش مصنوعی به جای قاضی، راه بسیار زیادی در پیش داریم اما برای استفاده از هوش مصنوعی به عنوان دستیار قضایی هم اکنون امکانات زیادی در گستره هوش مصنوعی در دسترس است.