کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسبوکارهای نوآور ایرانی، استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان و دیگر کسبوکارها کوچک و بزرگی که در بخشهای مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخشهای اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانهای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
مهمترین چالش تنظیمگری مبتنی بر فناوری در ایران چیست؟ آینده رگتگ در ایران کجاست؟ آیا رگتک در ایران اکوسیستم پیدا کرده است؟ آیا کسبوکارهای رگتکی در ایران به جایگاه خود رسیدهاند؟ و… سؤالهایی بود که در دومین سمینار رگتک ایران مطرح و سعی شد با حضور کارشناسان و فعالان حوزههای بانکی گرفته تا بورسی و ارتباطات به آنها پاسخ داده شود.
به باور رضا باقری اصل، دبیر شورای اجرای فناوری اطلاعات، در این سمینار با اجرای تنظیمگری فناورانه که در کشور به آرامی در حال صورت گرفتن است، باید منتظر نفسهای آخر امضاهای طلایی در کشور باشیم.
از سوی دیگر مجتبی توانگر، رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس در این سمینار ضمن تبیین انواع رویکردهای دولتها به فناوری، نسبت به ناآشنایی رگولاتوری فناوریهای مالی ایران با مفهوم رگتک اظهار تأسف کرد و گفت که نهاد غیرقانونی ساترا و شاپرک نتیجه این ناآشنایی هستند.
حمید حسنآبادی، مدیر سابق فناوری اطلاعات سازمان بورس هم در این سمینار با بیان اینکه در ایران اکوسیستم رگتک نداریم، به مقایسه کاربردهای رگتک در ایران و دنیا پرداخت و در این خصوص گفت: «بیشترین کاربرد رگتک در دنیا در زمینه انطباق است، اما در ایران بیشترین کاربرد رگتک در راستای پایش تراکنش است.»
همچنین رضا قربانی، رئیس کمیسیون فینتک و از همبنیانگذاران کارخانه نوآوری رسانه راهکار نیز در پنلی در این سمینار تأکید کرد که درست است که همه این رسانه را به اسم «راه پرداخت» میشناسند، اما با ایجاد تغییراتی، حالا این مجموعه تحت عنوان «راهکار» فعالیت میکند، زیرا این رویکرد را انتخاب کرده که بخشی از مسئله نباشد، بلکه بخشی از راهکار باشد.
نفسهای آخر امضاهای طلایی
دومین سمینار رگتک ایران به همت «کارخانه نوآوری رسانه راهکار» در آکادمی ایرانسل روز گذشته (۱۰ خرداد) با برپایی سخنرانی و پنلهای تخصصی برگزار شد.
در ابتدای این سمینار، رضا باقری اصل، دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات اعلام کرد که دولت به جز تصدیگری باید به سمت تنظیمگری اشتغال پیدا کند. او در این زمینه با اشاره به سختیهایی که دولت در این راه دارد، گفت: «دولتی که به تصدیگری عادت کرده، وارد تنظیمگری که شود خیلی تحولات باید رقم بخورد؛ تحولاتی که از فرهنگ سازمانی یا فرهنگ دولت نشئت میگیرد تا ابزارها و امکانات و قواعد و مقرراتی که برای این تحول لازم است.»

او با اشاره به قانونهایی که در زمینه تنظیمگری مصوب شده اعلام کرد: «آخرین رویداد مهم قانونگذاری در این حوزه، مصوبه جلسه ۸۱ شورای عالی فضای مجازی است که بحث تنظیمگر تنظیمگران را تصویب کرد و در کنار آن هم چندین مصوبه داشتیم، مانند قانون دوام یا مدیریت داده و اطلاعات ملی که موضوع تنظیمگری بخشی را به رسمیت شناخته و نهادهای آن را از هم تفکیک کرده است.»
باقری اصل شکلگیری برخی سامانهها را در راستای تنظیمگری معرفی کرد و گفت: «اتفاقی که میافتد این است که برخی دولتها به سمت سامانهمحوری حرکت میکنند. من برخی سامانهها را از جنس تنظیمگری میشناسم؛ یعنی سامانههایی که وظیفهشان جایگزین نظام سنتی تنظیمگری است، مانند سامانه تجارت، مؤدیان و… .»
او ادامه داد: «بعضی مواقع دولتیها راهکارهایی را پیدا میکنند، برای اینکه به سمت تنظیمگری روی نیاورند و از سامانهمحوری برای استفاده از این کار بهره میبرند. در حقیقت سامانه را جایگزین رویکرد میکنند که لزوماً بد نیست، ولی سامانه فقط یک واسط است و در بازه زمانی کوتاهی میتواند کارکرد داشته باشد و یک زمانی به این نتیجه میرسیم که خود سامانهها هم باید تنظیم شوند و شاید همان رویکرد رگتک و واگذاری امور به بخشهایی که میتوانند جایگزین شوند جذابتر باشد.»
دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات با تأکید بر اینکه در کنار این سامانهها، فناوریهای نظارتی هم باید شکل بگیرند، توضیح داد: «تفکیک بین نظام تصدی و عرضه خدمت از نظام نظارت و ارزیابی باید به کمک فناوری شکل بگیرد تا به سمت نظام پاسخگوتر حرکت کنیم. شاید کمی در این زمینه کند باشیم، اما حرکتی است که شروع شده و شاید نفسهای آخر مقاومت امضاهای طلایی در این حوزه باشد.»
سرویسهای پایه از انحصار دولت خارج شود
در ادامه سمینار پنلی با عنوان «بررسی رگتک ایران و اثرات آن تا به امروز» برگزار شد. علی رهبری، مشاور معماری مهندسی و مدیریت سیستم در ابتدای این پنل اعلام کرد: «به نظر میرسد از ابتدای جلسه هنوز درباره رگتک به یک مفهوم مشترک نرسیدهایم. مفهوم تنظیمگری از قبل در کشور ما وجود داشته است. باید بحث رگولیشن، تنظیمگری را از بحث رگتک جدا کنیم. تعریفی که از رگتک در تعریفهای علمی مطرح میشود، به معنای راهحلهایی است که از طرف بخش خصوصی برای حل مشکل بخش خصوصی ارائه میشود؛ در راستای قوانین و مقرراتی که دولتها گذاشتند.»
رهبری درباره اهمیت رگتکها در حوزه مالی گفت: «رگتک از جایی میآید که حجم زیاد خدمات مالی وجود داشته است. اگر قرار باشد بخش خصوصی بخشی از وظایف رگولاتور را انجام دهد، باید در برخی سرویسها مالکیت به بخش خصوصی داده شود. ما اصلاً در محیطی نیستیم که اگر رگولاتور اشکالی دید، بتواند جریمه سنگین کند و بعد فضایی ایجاد شود که بخواهند رگتک بیاید کسبوکار کند. ایجاد یک مرکز برای کار پژوهشی، میتواند این مسئله را حل کند.»
به اعتقاد محمدرضا جمالی، مدیرعامل نبضافزار، در این پنل موضوع تنظیمگری موضوع جدیدی نیست، از هزاران سال قبل برای ضرب سکه و شناسایی جرم و… تنظیمگری وجود داشته است. این مفهوم به صنعت مالی؛ بیمه و بانکداری و بورس محدود نیست. آنچه مهم است فلسفه تنظیمگری و ارزشهای آن است. این ارزشها به سه بخش اقتصاد، اخلاق و زمین تقسیم میشود.

جمالی در پاسخ به سؤال میثم سلیمانی، دبیر پنل و سردبیر رسانههای دیجیتال رسانههای راهکار، درباره نقش رگتکها بر تسهیل رگولاتوری پاسخ داد: «رگتک ایران دو مشکل اساسی دارد: مدل کسبوکار در نظر گرفته نمیشود و از سمت رگولاتور هم دانش کافی وجود ندارد.»
جعفر مرتضویان، مدیر نوآوری و مطالعات راهبردی شرکت ملی انفورماتیک در این پنل به فعالیتهای رگتک در ایران اشاره کرد و گفت: «وقتی از تنظیمگری صحبت میکنیم، منظور الزاماً تصمیمات حاکمیتی نیست. گاهی یک دستور و فرمان داخلی یک شرکت هم رگولاتوری محسوب میشود. اگر موضوع و فلسفه رگتک را از سایر فناوریهایی که دیگران آمدند و کار کردند متمایز کنیم، چند حوزه مهم در آن قابل توجه است: یکی تطبیق مقررات است. یکی دیگر گزارشگیری است در بطن که به مباحثی مثل مبارزه با پولشویی، کشف تقلب و… میرسیم.»
او ادامه داد: «بازیگران جدیدی به عرصه آمدند و بازیگران دیگری هم در حال ورود به عرصه هستند و بهزودی با دریافت مجوز بهعنوان عوامل ارائهدهندگان خدمات بانکی وارد میشوند. در اینجا بانک مرکزی وظیفه نظارتی دارد، اما بانکهای عامل هم اینجا وظیفه نظارتی دارند. بهخصوص در حوزه کشف تقلب و پولشویی، مسئولیت اصلی با بانکهای عامل است و نقد جدی است که چرا کاری انجام نمیشود؟»
کاربردهای مهم رگتک
در ادامه سمینار حمید حسنآبادی، مدیر سابق فناوری اطلاعات سازمان بورس خلاصهای از دورههای مختلف رگتک ارائه داد. حسنآبادی در بخش دیگری از صحبتهای خود به کاربردهای رگتک پرداخت و در این زمینه بیان کرد: «مدیریت انطباق، مدیریت ریسک، گزارشدهی تنظیمگری، پایش تراکنش و احراز هویت ازجمله کاربردهای رگتک است. در حوزه انطباق، بحث تطبیق مؤسسات و سازمانها با قوانین تدوینشده از سمت رگولاتور مطرح است. مدیریت ریسک نیز به انواع و اقسام ابزارها در حوزه شناسایی و پایش ریسکها و مدیریت آنها مربوط میشود.»
او در ادامه به بررسی کاربردهای رگتک در دنیا پرداخت و بیشترین کاربرد رگتک در دنیا را با سهم ۴۱درصدی در حوزه انطباق اعلام و در این زمینه اظهار کرد: «احراز هویت، گزارشدهی تنظیمگری، مدیریت ریسک و پایش تراکنش به ترتیب هر یک با سهم ۱۹، ۱۷، ۱۵ و هشتدرصدی بیشترین کاربرد رگتک در دنیا را دارند.»

مدیر سابق فناوری اطلاعات سازمان بورس ادامه داد: «بررسی کاربردهای رگتک در ایران نشان میدهد که پایش تراکنش و احراز هویت در ایران بیشترین کاربرد را در حوزه رگتک دارند. همچنین، کمترین استفاده از رگتک در ایران در زمینه انطباق است. رگتگ پدیده جدیدی است، اما مفهوم جدیدی نیست؛ زیرا پیش از این در دهه ۸۰ سامانههایی ایجاد شده که میتوان به آنها برچسب رگتک زد.»
حسنآبادی در بخش دیگری از صحبتهای خود با اعلام اینکه در کشور اکوسیستم رگتک وجود ندارد در این باره توضیح داد: «در ایران اکوسیستم رگتک نداریم و فقط چند بازیگر در کنار هم در حوزه رگتک بهصورت جزیرهای سرویس و خدمات ارائه میدهند. اکوسیستم زمانی ایجاد میشود که مفهوم کلیدی همچون همآفرینی ارزش رخ بدهد که در حال حاضر خبری از همآفرینی ارزش در حوزه رگتک نیست. راهکار لازم برای تحقق همآفرینی ارزش در حوزه رگتک در ابتدا اکوسیستمسازی است. سپس، باید زیرساختهای دیجیتال مالی فراهم شود. در قدم بعدی باید قواعد و قوانین قابل درک برای ماشین یا رایانه تعریف شود که این قوانین قابلیت اجرا داشته باشند.»
نجات بانکها با رگتک
«آینده رگتک با نگاه به جایگاه کسبوکارها» دومین پنلی بود که در این سمینار با حضور مدیرعامل یوآیدی، مدیر ارشد رگولاتوری اقتصادی ایرانسل، مدیرعامل فینوداد و عضو هیئتمدیره سازمان نظام صنفی رایانهای استان تهران به مدیریت رضا جمیلی، سردبیر رسانههای چاپی کارخانه نوآوری رسانه راهکار برگزار شد.
نیما شمساپور، مدیرعامل یوآیدی به بیان تجربه فعالیت خود در حوزه احراز هویت پرداخت و درباره چالشهایشان در این زمینه گفت: «از اواخر سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را در حوزه احراز هویت شروع کردیم، اما اولین احراز هویت خود را در اوایل سال ۱۳۹۹ انجام دادیم. به عبارت دیگر، یکسال و نیم درگیر این بودیم تا احراز هویت الکترونیک را در بین افکار عمومی جابیندازیم. اولین چالش ما در این زمینه این بود که مدیران و مسئولان آگاهی کافی نداشتند و اکنون در این حوزه آگاهی مدیران بهتر شده، اما همچنان ریسک تصمیمگیری در بین مدیران دولتی در این حوزه بالاست.»
او در ادامه بیان کرد: «مشکل دیگر در زمینه احراز هویت این است که بهعنوان مثال، به یک نهاد دولتی یا بانک پیشنهاد احراز هویت را میدادیم، اما نگاه آنها این بود که به دلیل امنیت و حساسیت دیتا نباید مسئولیت احراز هویت برعهده شرکت و شخص دیگری قرار گیرد. در حال حاضر از فرصتهای احراز هویت استفاده نشده است. یکی از این فرصتها که در دنیا استفاده میشود این است که رگتک میتواند به افزایش اعتماد به فضای مجازی کمک کند. بهعبارت دیگر، رگتک میتواند به تعاملات و قراردادهای مردم در فضای مجازی کمک کند و ما در این زمینه تلاش میکنیم مشکلات را رفع و اعتماد و کارایی را در فضای مجازی بیشتر کنیم. بدین منظور، افراد خیلی راحت میتوانند در فضای مجازی قراردادی استنادپذیر انجام بدهند که من معتقدم این موضوع یکی از ترندهای این حوزه خواهد بود.»
او در بخش دیگری از صحبتهای خود درباره همآفرینی ارزش در بخش خصوصی و در حوزه احراز هویت گفت: «یکی از دلایل اینکه همآفرینی ارزش در این بخش شکل نگرفته، به این برمیگردد که زمانی که در تأمین نیازهای اولیه خود ماندهاید و هر لحظه این ریسک هست که کسبوکار شما بسته شود، تمایلی پیدا نمیکنید که به سمت نیازهای دیگر و به سمت همکاری و همآفرینی ارزش بروید؛ بنابراین، اگر یک هماهنگی ایجاد شود و کشور به این نتیجه برسد که به رگتک نیاز است حتماً سرمایهگذاری و همآفرینی ارزش هم در این حوزه رخ خواهد داد.»

در ادامه این نشست، کاظم شجاعی، مدیر ارشد رگولاتوری اقتصادی ایرانسل درباره جایگاه و نقش رگتک در ایرانسل گفت: «رگولاتوری اقتصادی، ارتباط بین رگولاتور و بدنه اپراتور بهخصوص در موضوعات اقتصادی برقرار میکند که حوزههای مالی، تسهیم درآمد و تعرفهگذاری از جمله کارکردهای این بخش است. حوزه دیگر رگولاتوری در ایرانسل نیز در حوزه فنی است که ارتباط بین رگولاتور و بدنه اپراتور را در موضوعاتی چون کیفیت خدمات آیتی اپراتور برقرار میکند. یکی از کارهایی که در بخش رگولاتوری اقتصادی انجام میدهیم بهعنوان مثال این است که فرض کنید قرار است پرداخت سهم دولت محاسبه شود که یکسری از کارها این است که این اعداد و ارقام بهصورت دقیق محاسبه و تطبیق داده شود.»
او در ادامه با بیان اینکه در چند سال اخیر موفق نشدهایم دولت را متقاعد به افزایش نرخهای مربوط به دیتا در حوزه آیتیسی کنیم، گفت: «در بخش آیسیتی اپراتورها مشخص هستند که یکی از موضوعات مطروحه در این زمینه بحث سرمایهگذاری و رقابت است؛ بنابراین یکی از کارهایی که رگولاتوری اقتصادی انجام میدهد این است که حواسش باشد امکانات بهدرستی تقسیم شود که بهعنوان مثال، فرکانس بین اپراتورها یکی از این موارد است.»
شجاعی درباره اینکه رگتک چه نقشی در رگولاتوری اقتصادی دارد، توضیح داد: «یکی از موضوعات مهم، هزینههاست که در این زمینه رگتک میتواند هزینه را بسیار کاهش دهد. فرض کنید یکسری مصوبات از سمت رگولاتور ابلاغ میشود، رگتک میتواند با شناسایی اینکه چه میزان هزینه در حوزه آیتی و اپراتورها بهدرستی تعیین شده، کمک کند. همچنین میتواند به رگولاتور در تجمیع داده و اطلاعات برای محاسبه هزینه یک دقیقه مکالمه کمک کند. علاوه بر این، میتواند در ارزیابی اپراتورها برای تعیین هزینهها هم نقش داشته باشد.»
در ادامه این پنل، امیرحسین شیبری، مدیرعامل فینوداد در خصوص فقدانهای موجود در اکوسیستم رگتک مطرح کرد: «در حوزه بانکها، اتفاقات متعددی را میتوان با رگتک اجرایی کرد اما رویکرد بانکها باید تغییر کند. برای مثال امکان انجام بسیاری از امور بانکی به شکل آنلاین وجود دارد اما بانکها در مقابل آن مقاومت میکنند.»
شبیری ضمن تأکید بر ضرورت توسعه رگتک ادامه داد: «یکی از مشکلات کنونی در حوزه احراز هویت، این است که بانکها، اطلاعات مشتریان را با یکدیگر به اشتراک نمیگذارند. در کشورهای مترقی، بانکها اطلاعات مشتریان را در بلاکچین نگهداری میکنند. این کار موجب ۶۰ تا ۷۰درصد صرفهجویی در حوزههای مختلف میشود اما در بانکهای کشور ما، هنوز همه چیز با کاغذ پیش میرود.»
مدیرعامل فینوداد در خصوص نقش رگتک در کشور گفت: «چنانچه نهاد ناظر بهصورت مداوم و از طریق فناوریهای تنظیمگری، فعالیت بانکها را رصد کند، میتوان جلوی بحرانها و ورشکستگیهای بانکی را گرفت.»
او در خصوص اجرایی شدن این مورد عنوان کرد: «مادامی که نهاد ناظر، جریمههای سنگین وضع نکند، بانکها نیز گزارشهای بهروز و شفاف ارائه نمیدهند.»
در بخش دیگر این پنل رضا قربانی، رئیس کمیسیون فینتک نصر ضمن تشکر از حامیان و برگزارکنندگان این سمینار گفت: «ما در کارخانه نوآوری رسانه راهکار بحث رویدادهای حضوری اینچنینی را از سال ۱۳۹۸ آغاز کردیم، اما اتفاقاتی از جنس کرونا، منجر به توقف آن شد.»
او در خصوص فعالیت این مجموعه ادامه داد: «ما فعالیتهایی را با محوریت آموزش در حوزه رگتک، فینتک، بلاکچین و دیفای آغاز کردهایم. ما را معمولاً تحت عنوان «راه پرداخت» میشناسند؛ بهعنوان یک پایگاه خبری در حوزه فناوریهای مالی، اما ما از یک سال پیش تغییراتی را شروع کردیم و حالا تحت مجموعه «راهکار» فعالیت میکنیم؛ زیرا این رویکرد را انتخاب کردیم که بخشی از مسئله نباشیم، بلکه بخشی از راهکار باشیم و میدانیم که در این شرایط سخت است که غر نزنیم و حرفهای انتزاعی هم نزنیم.»
قربانی در خصوص ارائه خدمات رگتکی به کسبوکارهای دیگر مطرح کرد: «کسبوکارهای حوزههای مختلف خودشان میتوانند اقدامات رگتکی داشته باشند. برای مثال از این زاویه میتوان نگاه کرد که یک کسبوکار به اسنپ سرویس رگتکی ارائه دهد. اما بیاییم به خود اسنپ بهعنوان کسبوکاری نگاه کنیم که فعالیت رگتکی انجام میدهد.»
به گفته قربانی، موردی از اقدامات رگتکی که به صورت گسترده در این حوزه صورت نمیگیرد، ارائه گزارشهایی به غیر از گزارشهای سالانه است. او مطرح کرد: «از آنجا که رگولاتور با خشم و عصبانیت با این کسبوکارها برخورد کرده و نخواسته تعامل کند، ترجیح آنها عدم ارائه گزارش است. مورد پنجم از عملکردهای رگتک همین گزارشدهی است.»
قربانی در انتهای این پنل در خصوص رضایتبخشی وضعیت اکوسیستم رگتک در ایران مطرح کرد: «وضعیت اکوسیستم رگتک در ایران، قابل قبول نیست؛ حتی میتوان گفت که اکوسیستم رگتک وجود ندارد. در واقع شرکت و کسبوکار رگتکی داریم و مشغول فعالیت هستند، اما باید یک اکوسیستم شکل بگیرد.»
رگولاتوری بیش از هر زمان نیازمند فناوری است
مجتبی توانگر، رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس و نماینده مردم تهران در اختتامیه سمینار رگتک ایران ضمن تبیین انواع رویکردهای دولتها به فناوری، نسبت به ناآشنایی رگولاتوری فناوریهای مالی ایران با مفهوم رگتک اظهار تأسف کرد و گفت که نهاد غیرقانونی ساترا و شاپرک نتیجه این ناآشنایی هستند.
توانگر معتقد است فناوری برای اینکه اجازه ایجاد سدهای محکمی در برابر توسعه این مسیر را بگیرد به راهکاری از درون خود رسید و آن رگتک بود.
او افزود: «هرچند که دایره رگتک را اکنون باید فراتر از حوزه فناوری و نوآوری دانست، چراکه در عمل این حوزه تبدیل به راهکاری برای تغییر نگاه رگولاتوری و همگامکردن آن با فناوری شده است.»
به عقیده رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس، رگتکها روی راهحلهای مبتنی بر فناوری تمرکز دارند که موجب کاهش یا حل مشکلات و چالشهای نظارتی و قانونگذاری از جمله چالشهای ناشی از گسترش فینتک میشود.

به گفته او رگتک از دادههای دیجیتالی و شبکههای دیجیتال برای جایگزینی فرایندها، ساختار سازمانی و فناوری اطلاعات، ابزار تحلیل قدیمی و بهبود فرایندهای تصمیمگیری استفاده میکند. فناوریهای مورد استفاده در رگتک همانهایی هستند که بهصورت وسیع در فینتک نیز استفاده میشوند.
توانگر در ادامه سخنرانی خود گفت: «در رگتکها نیز به مانند سایر حوزههای فینتک سه عنصر کلیدی دادهها یعنی سرعت بالا، تنوع زیاد و حجم فراوان وجود دارد. در چنین شرایطی، ترکیبی از فناوریهای نوآورانه به منظور مدرنیزه کردن، جمعآوری و تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از هوش مصنوعی و در راستای تطبیق قانونی بهموقع و بهبود عملکرد مدیریت ریسک در مؤسسات مالی به کار گرفته میشود که حوزه موضوعی رگتک را نیز به وجود میآورد.»
او تأکید کرد: «در واقع رگتک را میتوان به دو زیربخش تقسیم کرد: رگتک برای مؤسسات مالی و رگتک برای ناظران و رگولاتورها که به سوپتک نیز معروف است.»
به گفته او رگتک قرار است به ما کمک کند تا بتوانیم در کنار یکدیگر راحتتر زندگی کنیم و فعالیتهای مالی سالم داشته باشیم، آموزش مناسب ببینیم و سلامتمان را نیز تضمین کنیم.
توانگر در ادامه با اظهار تأسف از اینکه نهادهای رگولاتوری در حوزه فناوری مالی، اقتصاد دیجیتالی و دانشبنیانی در کشور حتی با مفهوم رگولاتوری آشنا نیستند، گفت: «نهاد غیرقانونی ساترا و شاپرک از این جنس هستند.»