دوران تاریک اروپا خالی از نوآوری نبود

بخشی از دوران تاریخی را که به نام قرون وسطی می‌شناسیم، از زمان بین فروپاشی امپراتوری روم غربی در قرن پنجم میلادی شروع می‌شود و تا اواخر قرن پانزدهم که همراه با گسترش استعماری اروپای غربی بود، ادامه دارد. پنج قرن نخست این دوره را دوران تاریک نیز می‌نامند؛ گرچه امروزه روشن شده آن دوره بر خلاف نامی که بر آن گذاشته شده، از نظر اجتماعی چندان راکد نبوده است.

بسیاری از نهادها پس از فروپاشی امپراتوری روم سالم باقی مانده که تأثیری ژرف بر شکل‌گیری تمدن جدید توسعه‌یافته در اروپای غربی داشت. کلیسای مسیحی یکی از نهادهای برجسته‌ از این دست بود؛ در همین حال نگرش رومی از قانون و اداره کارها نیز تا مدت‌ها پس از خروج سپاهیان روم از ایالت‌های غربی همچنان تأثیرگذار بود.

از طرف دیگر بخش بزرگی از اروپای غربی محل زندگی قبایل توتونیک (Teutonic) شد که از دید فناوری چندان دست خالی نبودند و در برخی زمینه‌ها نسبت به رومیان برتری داشتند. اگرچه بسیاری از نکات درباره خاستگاه گاوآهن سنگین در ابهام باقی مانده، اما به نظر می‌رسد این قبایل نخستین مردمی بودند که گاوآهن‌های آهنی به اندازه کافی قدرتمند داشتند تا مناطق پست جنگلی اروپای شمالی و غربی را در اختیار بگیرند. پیشرفت‌های فناورانه قرون وسطی محدود به کشاورزی نبود و در برخی زمینه‌های دیگر نیز نمایان شد.

---

معماری

---

گرچه سازه‌های کم‌شماری از دوران تاریک قرون وسطی باقی‌ مانده، اما سده‌های پس از آن دوره بزرگی برای ساخت‌و‌ساز بود. معماری رومی و گوتیک که نقشی برجسته در زیبایی‌شناسی قرون وسطی پدید آورد، نوآوری‌های فناورانه چشم‌گیری را در خود جای داد. آن دسته از مهندسان معمار که شیوه‌های کلاسیک ساختمان‌سازی کلاسیک را بررسی کرده بودند، آمادگی برای دور شدن از الگوهای خود و خلق شیوه خودشان را نشان دادند. راهکارهایی که برای مشکلات ساخت سازه‌های بسیار بلند با حفظ نور طبیعی، طاق‌های ضربدری، ستون‌های نگه‌دارنده و قاب‌های بزرگ پنجره ارائه دادند، گستره کار را برای صنعت جدید شیشه‌کاری با استفاده از شیشه‌های رنگی با جلوه‌های شگفت‌آورشان فراهم ساخت.

---

فناوری نظامی

---

همان دوره نمایشگر تکامل یک دژ مستحکم آنگلوساکسون موسوم به motte-bailey بود؛ برج چوبی محصور در دیوارهای چوبی و طبیعی که تا پایان قرون وسطی به‌دلیل توسعه توپخانه به بنایی مهیب و بهبودیافته تبدیل شده بود. اختراع باروت و بهبود شیوه‌های ریخته‌گری فلزات، به‌ویژه آهن هسته این نوآوری بود. باروت در میانه قرن سیزدهم وارد اروپای غربی شد، گرچه مدت‌ها پیش‌ از آن در شرق آسیا شناخته شده بود. باروت بر پایه مخلوط کربن، گوگرد و نمک ساخته می‌شد که زغال‌سنگ و ذخایر گوگرد آتشفشانی در اروپا در دسترس بود و نمک در یک فرایند تولید بلور تهیه می‌شد. آمیختن این مواد پودری انفجاری را تولید می‌کرد که تا پایان قرون وسطی به صنعتی تثبیت‌شده و خطرناک تبدیل شد.

به نظر می‌رسد نخستین توپ کارآمد از میله‌های به‌هم‌تنیده ساخته شده؛ اگرچه برای برخی اهداف لوله‌هایی با این روش ساخته می‌شد، اما ریخته‌گری توپ برنزی نیز رواج یافت. شیوه‌های ریخته‌گری برنز برای چندین هزار سال شناخته‌شده بود، اما ریخته‌گری توپ مشکلاتی از نظر اندازه و قابلیت اطمینان را نمایان کرد. سازندگان برنز به احتمال زیاد تجربیات و شیوه‌های پدیدآمده توسط سازندگان ناقوس ساختمان کلیساهای قرون وسطی را به ‌کار گرفتند، زیرا ریخته‌گری ناقوس بزرگ مشکلات مشابهی برای گرم‌کردن مقادیر قابل توجه فلز و ریختن آن در قالب مناسب را ایجاد می‌کرد؛ با این قیمت گزاف ساخت انبوه توپ برنزی باعث شد گسترش استفاده از آن وابسته به پیشرفت در شیوه‌های ریخته‌گری آهن شود.

نوآوری بزرگ متالورژی قرون وسطی ساخت چدن است. از آغاز دوران آهن تا اواخر قرون وسطی کوره‌های موجود قادر به ذوب کامل سنگ‌آهن نبودند. توسعه کوره بلند در قرن پانزدهم هم‌جوشی را ممکن کرد و ریختن مستقیم فلز مذاب در قالب‌های آماده را عملی ساخت. کوره بلند با اندازه بزرگ‌تر و فراهم‌ساختن جریان مداوم هوا موجب افزایش دمای داخلی کوره می‌شد تا آهن مذاب شود. به‌زودی کشف شد که می‌توان پاره‌های آهن جامد باقی‌مانده در کف کوره را که در ابتدا ضایعات نامطلوب بود، ریخته‌گری کرد و کاربری سودمند به‌ویژه در ساخت توپ برای آن ایجاد کرد.

---

حمل‌ونقل

---

فناوری قرون وسطی سهم کمی در حمل‌ونقل داخلی داشت، گرچه تلاش‌هایی برای ساخت پل و آب‌راهه‌ها انجام شد. قفل دروازه‌ها در اوایل سال ۱۱۸۰ ساخته و در کانال بین بروژ (اکنون در بلژیک) و دریا به کار رفت. وضعیت جاده‌ها در این دوره تغییری نداشت و وسایل نقلیه در تمام مدت ناکارآمد بودند. مسافران سوار بر اسب سفر می‌کردند که تا قرون آینده بهترین روش حمل‌ونقل داخلی بود.

اما حمل‌ونقل دریایی داستانی دیگر داشت. قرون وسطی در این زمینه دستاوردی فناورانه و اثرگذار بر جای گذاشت؛ ساخت یک کشتی قابل اعتماد اقیانوس‌پیما که به جای باد و نیروی انسانی کاملاً به نیروی باد وابسته بود. این تکامل حیاتی وابسته به چند گام بود؛ نخست، تغییر بادبان سنتی مربع باقی‌مانده از تمدن مصر که با رسیدن به امپراتوری روم تا قایق‌های بلند وایکینگ‌ها تغییرات اندکی کرده بود، به بادبان لاتین مثلثی‌شکل که در کشتی‌های اعراب در مدیترانه به ‌کار می‌رفت و دریانوردان شمالی به آن لتین (lateen) می‌گفتند و به کشتی‌ها امکان حرکت نزدیک به باد را می‌داد. گام دوم استفاده از سکان ستون عقب بود که قدرت مانور را به میزان چشم‌گیری افزایش داد تا کشتی‌ها با قدرت برگرفته از بادبان بهبودیافته با باد مخالف روبه‌رو شوند.

سوم معرفی قطب‌نمای مغناطیسی که ناوبری در دریاهای آزاد در هر شرایط آب‌وهوایی را فراهم کرد. گردآوری این پیشرفت‌ها در کشتی‌های بعدی قرون وسطی در کنار پیشرفت‌ در ساخت‌وساز، تجهیزاتی مانند بشکه‌های بهتر برای حمل آب، طناب‌های قابل اعتمادتر، بادبان‌ها و لنگرها، نمودارهای ناوبری (که استفاده از آن نخستین‌بار در سال ۱۲۷۰ ثبت شده) و اسطرلاب (برای اندازه‌گیری زاویه خورشید یا یک ستاره در بالای افق) اعتمادبه‌نفس را به دریانوردان ماجراجو داد تا درگیر سفرهای اکتشافی شوند که پایان قرون وسطی و آغاز گسترش اروپا را به دورانی مدرن تبدیل کرد.