کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. رسانهای که نسخه چاپی آن هر هفته شنبهها منتشر میشود و وبسایت و شبکههای اجتماعیاش هر ساعت، اخبار و تحولات این بخش از اقتصاد را پوشش میدهند. در کارنگ ما تلاش داریم کسبوکارهای نوآور ایرانی، استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان و دیگر کسبوکارها کوچک و بزرگی که در بخشهای مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخشهای اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانهای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
در گزارش جدید کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک تهران، مشکلات و چالشهای فراوانی در زمینه کیفیت اینترنت در ایران بهویژه در زمینه اختلالات شبکه، محدودیتهای فنی، و تأثیرات منفی فیلترینگ مطرح شده است. باوجود برخی اقدامات فنی مثبت مانند رفع محدودیتهای تانلهای ارتباطی و اختلالات IPv6، کیفیت اینترنت کشور هنوز در وضعیت بحرانی قرار دارد. به دلیل مشکلات زیرساختی و کیفیت پایین اینترنت استفاده از اینترنت ماهوارهای استارلینک در میان کاربران ایرانی رشد قابلتوجهی داشته است. در این گزارش همچنین به تأثیرات فیلترینگ و استفاده از فیلترشکنها در آلودگی شبکه و افزایش حملات DDoS و مشکلات مرتبط با HTTP/3 پرداخته شده است. در این زمینه، برخی پیشنهادها و درخواستهای کمیسیون اینترنت برای حمایت از کسبوکارهای آنلاین ایرانی در برابر محدودیتها و مسدودسازیها نیز ارائه شده است.
روند استفاده از اینترنت ماهوارهای استارلینک در ایران
استفاده از اینترنت ماهوارهای استارلینک در ایران در یک سال گذشته با رشدی چشمگیر روبهرو بوده است. این رشد ۲۰ برابری نشاندهندهٔ تمایل کاربران ایرانی به استفاده از اینترنت ماهوارهای علیرغم هزینههای بالا در حدود ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار در ماه است.
این گزارش نشان میدهد که در حال حاضر بیش از ۳۰ هزار کاربر اینترنت ماهوارهای در ایران وجود دارند و این تعداد همچنان در حال افزایش است. با گسترش نسل جدید اینترنت ماهوارهای که قادر خواهد بود تلفنهای همراه را بدون نیاز به دریافتکنندههای جداگانه (Direct To Cell) به اینترنت متصل کند، محدودیتهای سنتی دسترسی به اینترنت به طور بالقوه غیر کارآمد خواهد شد و این موضوع چالشهای قابلتوجهی برای سیاستهای محدودکننده ایجاد میکند.
اختلالات مقطعی
در گزارش چهارم اختلالات مقطعی اینترنت در شش ماه گذشته نیز بررسی شده است که به سه بخش تقسیم شده است: ۱. قطعی به دلیل قطع لینکهای بینالمللی در ۲۵ آبان و ۱۴ آذر ۲. اختلال به دلیل حملات گسترده DDoS (حملات توزیعشده جلوگیری از سرویس) ۳. قطعی اینترنت در زمان قطعی برق
تأثیرات فیلترینگ و فیلترشکنها بر کیفیت شبکه
یکی از مهمترین دلایل افزایش حملات فیلترینگ گسترده و استفاده مردم از فیلترشکنهاست. تلفنهای همراه کاربران ایرانی به دلیل استفاده گسترده از فیلترشکنهای رایگان، بهعنوان عوامل مهم آلودگی شبکه شناخته شدهاند. این فیلترشکنها نهتنها منجر به اختلال در دسترسی به اینترنت میشوند، بلکه باعث افزایش حملات DDoS از مبدأ ایران بهویژه به سرورهای خارجی میگردند. بسیاری از تلفنهای همراه شهروندان که فیلترشکنهای رایگان را نصب کردهاند، بهعنوان bot-net توسط هکرها مورد سوءاستفاده قرار میگیرند.
این وضعیت نهتنها بر کیفیت اینترنت اثر میگذارد، بلکه باعث افزایش آسیبپذیری شبکههای ایرانی در برابر حملات سایبری نیز میشود. به همین دلیل، کارشناسان هشدار میدهند که استفاده از فیلترشکنها و ضعفهای امنیتی در شبکه، باید بهطورجدی موردتوجه قرار گیرد.
اختلال در نسخه سوم پروتکل HTTP
یکی از نتایج این اختلالات، تأثیرات منفی بر درخواستهای HTTP/3 است. درحالیکه ۳۳ درصد ترافیک جهانی HTTP/3 است، این عدد در ایران فقط ۱٫۴ درصد است.
بر اساس بررسیهای انجام شده، در شبکه ایرانسل، تمامی درخواستهای HTTP/3 به خارج از کشور با اختلال کامل همراه است. در شبکه همراه اول نیز اختلالات مقطعی در درخواستهای مربوط به سرویسدهندگان معتبر چون Cloudflare و Fastly مشاهده میشود. در نهایت درخواستهای HTTP/3 به مقصد سرویسدهنده AWS با اختلال کامل همراه بوده است.
محدودیت بر پروتکل HTTP/3 میتواند تأثیرات منفی بر کسبوکارهای آنلاین و عملکرد آنها داشته باشد. بهعنوانمثال، تأخیر ۱۰۰ میلیثانیهای میتواند نرخ تبدیل را ۷ درصد کاهش دهد. این به معنای از دست دادن تعداد قابلتوجهی مشتری است. تأخیر زیاد در بارگذاری میتواند نرخ پرش (ترک سایت) را نیز بهشدت افزایش دهد. مثلاً، تأخیر ۲ ثانیهای میتواند نرخ پرش را ۱۰۳ درصد افزایش دهد. پروتکل HTTP/3 میتواند زمان بارگذاری صفحات را ۲۰ تا ۴۰ درصد سریعتر کند که منجر به بهبود تجربه کاربری و SEO میشود. محدودیت HTTP/3 این مزایا را از کسبوکارها میگیرد.
محدودیت بر HTTP/3 میتواند خسارات قابلتوجهی به کسبوکارها وارد کند و تجربه کاربری و وضعیت اقتصادی دیجیتال کشور را تحتتأثیر قرار دهد. در این گزارش خسارت اقتصادی اختلال روی این سرویس بر یک خردهفروشی فرضی روزانه تا ۲ میلیارد تومان تخمین زده شده است.
محدودیتهای داخلی و مشکلات مربوط به دسترسی به اینترنت
کیفیت اینترنت در ایران، همانطور که گزارشها نشان میدهد، همچنان در وضعیتی بحرانی قرار دارد. باوجود تلاشهای صورتگرفته برای رفع محدودیتهای فنی مانند تانلهای GRE و IPv6، کیفیت اینترنت در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه بسیار پایین است. ایران از لحاظ سرعت اینترنت و قابلیت دسترسی به سرویسهای آنلاین، در ردههای پایینی قرار دارد.
طبق دادههای گزارش Google Crux و OONI، ایران در ردهٔ ۹۸ از ۱۰۰ کشور قرار دارد که به طور مشخص نشاندهنده وضعیت نامطلوب اینترنت در کشور است. همچنین، طبق بررسیهای کارشناسان، اینترنت ایران پس از چین محدودترین اینترنت در جهان است. این وضعیت ناشی از قطع کامل، منطقهای یا کنترل شده اینترنت، فیلترینگ گسترده و تحریمهای بینالمللی است.
لازم به ذکر است طبق این گزارش در شش ماه گذشته ۱۳ سایت داخلی دیگر به فیلترینگ داخلی (Access IRAN) اضافه شدهاند. بر اساس این سیاستگذاری بسیاری از وبسایتهای ایرانی برای کاربران بینالمللی دردسترس نیستند. تلاشهای انجمن تجارت الکترونیک برای رفع این محدودیت نیز در این گزارش آمده است.
وضعیت مقایسهای ایران با کشورهای منطقه
در گزارشی مقایسهای بین کیفیت اینترنت ایران و دو کشور ترکیه و امارات، تفاوتهای فاحشی مشاهده شد. برای مثال، ۷۷ درصد از کاربران ایرانی توانستند وبسایتهای پرکاربرد مانند اسنپ و تپسی را باکیفیت 4G مشاهده کنند، درحالیکه در امارات، ۹۲ درصد از کاربران این کشور توانستند تاکسی آنلاین Careem را باکیفیت 4G مشاهده کنند. همچنین، کاربران ایرانی برای مشاهده فروشگاههای آنلاین داخلی مانند دیجیکالا نیز با مشکلاتی روبهرو هستند.
این مقایسهها نشان میدهند که محدودیتهای داخلی اینترنت ایران تأثیرات منفی زیادی بر تجربه کاربران و کسبوکارهای آنلاین دارد.
مشکلات زیرساختی و ضعف در شبکه Access
باوجود رشد قابلتوجه تعداد کاربران اینترنت در ایران، زیرساختهای شبکه Access (دسترسپذیری شبکه) هنوز در شرایطی نامطلوب قرار دارد. در حال حاضر، بیش از ۹ میلیون اتصال ADSL در کشور وجود دارد که ۷۰ درصد از آنها سرعتی کمتر از ۱۰ مگابیت بر ثانیه دارند. این وضعیت نشاندهندهٔ نیاز شدید به ارتقای زیرساختها و توسعه فناوریهای جدید، از جمله اتصال شبکه فیبر نوری است.
در حال حاضر، بیشتر کاربران ایرانی از اینترنت با سرعت پایین و محدود برخوردارند که تأثیرات منفی زیادی بر تجربهٔ کاربری و بهرهوری کسبوکارها دارد. در همین راستا، افزایش حداقل ۱۵ درصدی پهنای باند بینالملل در ماههای اخیر، نشانهای از تلاش برای بهبود وضعیت است.
فریب آماری با استناد به گزارش Speed Test
کارشناسان گزارش چهارم کیفیت اینترنت، با تحلیل دادههای منتشر شده از Speed Test، به این نتیجه رسیدند که این دادهها نمیتوانند بهعنوان مرجع دقیقی برای سنجش سرعت اینترنت در ایران مورداستفاده قرار گیرند.
نتایج بررسیها نشان میدهد که در دادههای فصل سوم میلادی، تعداد کل دستگاههای مورد بررسی ۱۰۶ هزار دستگاه بوده است که از این تعداد، سهم شهر تهران ۷۷ هزار دستگاه (حدود ۷۰ درصد) بوده است. همچنین، ۵۹ هزار داده مربوط به اینترنت ثابت و ۴۶ هزار داده مربوط به اینترنت موبایل بوده است. این سامانه در بسیاری از استانهای کشور بدون داده یا با تعداد دستگاههای بسیار کمی در حدود کمتر از ده دستگاه بررسی شده است. این امر نشاندهنده این است که نمیتوان به دادههای Speed Test بهعنوان مرجعی برای سنجش دقیق وضعیت سرعت اینترنت در ایران اتکا کرد.
پهنای باند: بهبود وضعیت در شش ماه گذشته
گزارشهای غیررسمی حاکی از افزایش حداقل ۱۵ درصدی پهنای باند بینالملل در ماههای اخیر به دلیل انجام برخی اصلاحات در زیرساختهای اینترنت است. بر اساس گزارشهای کلادفلر، سرعت اینترنت کاربران ایرانی در طول ۶ ماه گذشته با افزایش اندکی مواجه بوده است. میانگین سرعت اینترنت از ۴٫۵ Mbps به ۵٫۴ Mbps رسیده است.
این بهبود، هرچند کوچک، نشاندهنده تلاشهای صورتگرفته برای بهبود زیرساختهای اینترنت در کشور است، اما همچنان فاصله زیادی با استانداردهای جهانی دارد.
هشدار نسبت به ایجاد پوسته برای یوتیوب
در گزارش اخیر کیفیت اینترنت، کارشناسان نسبت به پیامدهای منفی طراحی و توسعه پوستههای داخلی برای یوتیوب هشدار دادهاند. بررسیها نشان میدهند که این پوستهها میتوانند تأثیرات مخربی بر تجربه کاربران و تولیدکنندگان محتوا بگذارند. بهویژه، ایجاد این پوستهها به درآمد تولیدکنندگان محتوا آسیب میزند، زیرا محتوای منتشر شده در یوتیوب ممکن است روی سرورهای داخلی کپی و نمایش داده شود، بدون آنکه بازدیدی روی یوتیوب ثبت گردد. این عمل موجب ارسال نشدن سیگنالهای لازم به الگوریتمهای یوتیوب میشود و شانس دیده شدن محتوا را کاهش میدهد.
علاوه بر این، سیستمهای داخلی به دلیل ضعف در پیشنهاد محتوا و کمبود دادههای کافی برای یادگیری ماشین، نمیتوانند تجربهای مشابه یوتیوب ارائه دهند. در کنار این مشکلات، پوستهها به نقض حریم خصوصی کاربران منجر میشوند و میتوانند زمینهساز سرقت اطلاعات شخصی شوند. در برخی موارد، سیاستهایی مانند فیلترینگ گوگلپلی نیز کاربران را به سمت دانلود نسخههای ناامن (غیررسمی) سوق داده و استفاده از پوستهها ممکن است این روند را تشدید کند.
ایران دارای سومین نیروی انسانی بااستعداد جهان، اما زیرساختهای دیجیتال در قعر جدول جهانی!
این گزارش در پرونده ویژه خود به شاخص کیفیت زندگی دیجیتال (Life of Quality Digital) که به طور سالانه توسط Surfshark محاسبه میشود، اشاره کرده است. این شاخص بهویژه به رفاه و کیفیت زندگی دیجیتال در کشورهای مختلف میپردازد و شامل زیرشاخصهای مختلفی همچون بهصرفهبودن اینترنت، کیفیت اینترنت، زیرساختهای الکترونیکی، امنیت و دولت الکترونیک است.
طبق بررسیهای انجام شده، سه کشور برتر در شاخص کیفیت زندگی دیجیتال به ترتیب فرانسه، فنلاند و دانمارک هستند. درحالیکه ایران در رتبه ۹۵ این ارزیابی قرار دارد، کشورهایی همچون پاکستان و نپال بالاتر از ایران قرار گرفتهاند. پس از ایران، کشورهای غنا و اتیوپی در جایگاههای بعدی قرار دارند.
اما نکته جالبتوجه در این پرونده ویژه، اشاره همزمان به گزارش سال ۲۰۲۲ دانشگاه MIT است که شامل بررسی ۷۶ کشور است. در این گزارش ایران در مولفهای به نام (affinity human and talent) که به کیفیت نیروی انسانی از نظر شاخصهای نوآوری و ریاضی میپردازد، در رتبه سوم جهان قرار دارد. در این ردهبندی، ایران پس از آلمان و سنگاپور قرار گرفته است. این واقعیت نشان میدهد که ایرانیها از نظر استعدادهای انسانی و نوآوری در مقیاس جهانی در سطح بالایی قرار دارند.
باتوجهبه این گزارشها و ارزیابیها، میتوان ادعا کرد که نیروی انسانی ایرانی با زیرساختهای فناورانه کشور با چالشهای عمدهای روبروست. این چالشها عمدتاً ناشی از نارساییهای سیاستی و محدودیتهای قوانین و مقررات است که مانع از تسری توانمندیهای نیروی انسانی به فناوریهای زیرساختی میشود. در نتیجه، این نارساییها باعث میشود که با وجود داشتن نیروی انسانی بااستعداد و توانمندیهای جهانی، ایران نتواند در شاخصهای دیگر کیفیت دیجیتال، مانند کشورهای توسعهیافته قرار گیرد.
مطالبات کمیسیون اینترنت: حمایت از کسبوکارهای داخلی
در بخش پایانی گزارش کیفیت اینترنت، کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک خواستار حمایت از کسبوکارهای آنلاین کشور در برابر مسدودسازیهای ناگهانی دامنهها و آیپیها شده است. بر اساس بررسیهای متعدد با مشاوران حقوقی، این کمیسیون پیشنویسی برای مطالبهگری از کارگروه مصادیق محتوای مجرمانه کشور تهیه کرده است.
در این پیشنویس، درخواست شده که در فرایند مسدودسازی دامنهها و آیپیها شفافیت بیشتری وجود داشته باشد. برخی از پیشنهادها شامل امکان استعلام برخط دامنهها و آیپیهای مسدودشده در یک سامانه اینترنتی، درخواست رفع مسدودی به کارگروه و پاسخگویی ظرف ۱۰ روز کاری است. همچنین، پیشنهاد شده که سامانهای برای ثبت اعتراضات شهروندان نسبت به مسدودی دامنهها و آیپیها ایجاد شود.
انجمن تجارت الکترونیک تهران همچنین پیشنهاد میدهد که در مورد دامنهها یا آیپیهای کسبوکارهای مجازی با بیش از ۱۰۰ هزار کاربر ثبتنامی یا سکوهای خارجی با بیش از یک میلیون کاربر ایرانی (یا بیش از 100Gbps پیک ترافیک روزانه) صدور دستور مسدودسازی بدون تأیید شورایعالی فضای مجازی ممنوع باشد.
این پیشنویس که در پایان آبان ۱۴۰۳ به مرکز ملی فضای مجازی ارسال شده، توسط انجمن تجارت الکترونیک به نمایندگی از کسبوکارهای آنلاین پیگیری خواهد شد تا به یک سند جامع و قابلاجرا تبدیل گردد.
متن کامل گزارش را با کلیک بر روی لینک زیر بخوانید.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/rc0a
