بخاری باغی و چراغ نفتی

یاد کدام کسب‌وکار پیشرو را زنده می‌کنند؟

شاید جوان‌ترها آشنایی زیادی با بخاری‌های بزرگ پلار نداشته باشند، اما قدیمی‌ترها خاطرات زیادی با چراغ‌های خوراک‌پزی والور دارند؛ آن رنگ سبز و گرمای آمیخته با بوی نفت یادهای زیادی را برای بسیاری زنده می‌کند. این خاطرات چنان قدرتمند بوده که امروز به یاری انتشار تصاویر و نوشته‌های چند دهه پیش، جوان‌ترها هم نام این محصول را شنیده‌اند.

فضل‌الله تحصیل‌کرده، وارد بازار تولید می‌شود
بخاری یا به قولی چراغ والور محصول کارخانه پلار بود. کارخانه بزرگ و اثرگذاری که در اصفهان پایه‌گذاری شده بود. این کارخانه را فضل‌الله رهنما پایه‌گذاری کرد. درست در سال‌های ابتدایی پایان جنگ جهانی، نیروهای نظامی خارجی که در حال ترک منطقه بودند، تجهیزات و ادوات بسیاری را به حراج گذاشته بودند تا سبکبار برگردند.

فضل‌الله رهنما فرزند خانواده ثروتمند اصفهانی که تحصیلات مهندسی را در انگلستان به پایان رسانده بود، به کشور بازگشته و همان‌گونه که در دوران تحصیل برای بخشی از مخارج خود کار می‌کرد، در تلاش بود تا کسب‌وکاری برای خودش راه‌اندازی کند.

از همین رو در سفری به خرمشهر چند دستگاه از جمله یک قیچی آهن‌بر و ماشین سری‌تراش را در حراج ارتش متفقین خریداری و به اصفهان منتقل کرد. اما برای کسب سرمایه موردنیاز اجرای طرح خود ناگزیر از کار در کارخانه نور (نخستین کارخانه برق اصفهان) بود. پس از مدتی اشتغال به کار در حوزه‌های مختلف از جمله نساجی، کسب‌وکار خودش را با تولید آبگرمکن شروع کرد.

رهنما دریافته بود که آبگرمکن به دلیل وارداتی بودن قیمت بالایی دارد و تولید آن به‌صرفه است، اما چون هنوز فناوری و ابزارآلات جوشکاری در دسترس نبود، تولید آبگرمکن بسیار دشوار بود. پس از مدتی و با ورود افراد آشنا به جوشکاری، راه برای تولید آبگرمکن بر پایه محصولات آمریکایی شروع شد.

رهنما برای جلب مشتریان و گسترش بازار خود برنامه خدمات پس از فروش را که تا آن زمان برای مشتریان ایرانی ناشناخته بود، اجرا کرد. او به مشتریان تعهد داد که تعمیر و نگهداری آبگرمکن‌های فروخته‌شده را بر عهده می‌گیرد و خودش برای رفع ایراد این محصولات اقدام می‌کرد.

در همین دوره به فکر ساخت کارخانه یخ‌سازی افتاد و در ادامه همین مسیر برای نگهداری یخ‌ها شروع به ساخت یخدان دوجداره کرد که فضای بین دو دیواره آن با پنبه پر می‌شد. نام این محصول را پلار (قطبی) گذاشتند و نشان تجاری نیز یک خرس قطبی بود که به نشان سایر محصولات از جمله آبگرمکن نیز تبدیل شد.

روند پردردسر جلب اعتماد مشتری
با گسترش دامنه فعالیت و پیشرفت روند تولید در کارخانه، او تصمیم گرفت بخاری‌های موسوم به بخاری باغی را هم برای کشاورزان تولید کند. اما وقتی تلاش او برای تولید به بار نشست، محصولات با مشکل فروش رو‌برو شدند. کشاورزان گرایشی به خرید این نوع بخاری نداشتند.

رهنما برای جلب اعتماد کشاورزان بخاری‌ها را یک‌ سال به صورت رایگان در اختیار کشاورزان قرار داد و به این ترتیب با مشاهده نتیجه استفاده از بخاری‌ها در حفظ محصولات از گزند سرما، اعتماد مشتریان جلب و راه فروش باز شد.

رهنما کاربری‌های خانگی را مورد توجه قرار می‌دهد و تلاش می‌کند تقاضای جدید را در بازار تشنه داخلی پاسخ دهد، به همین دلیل تولید کاربراتور ایرانی برای بخاری را دنبال می‌کند و در کنار کارخانه اصلی، خط تولید کاربراتور را هم ایجاد می‌کند که منجر به تکمیل چرخه تولید آبگرمکن (یا دئوترم) ایرانی در زمان خود می‌شود.

در همین سال‌ها چراغ خوراک‌پزی والور را از روی نسخه انگلیسی تولید می‌کند و لعاب سبزرنگ معروف آن چراغ را هم با دشواری در ایران برای نخستین‌بار تهیه و روی محصول خود را با آن پوشش می‌دهد.

کیفیت محصولی که رهنما تولید می‌کند چنان است که شرکت انگلیسی برای خرید سهام شرکت پلار وارد مذاکره و در سال 1354 موفق به خرید نیمی از سهام پلار می‌شود. تلاش شرکت والور برای شناخت و تسلط بر شبکه مویرگی فروش پلار و خارج کردن بنیانگذران در نهایت منجر به یک دعوای حقوقی دامنه‌دار می‌شود که پای دربار را هم به میان می‌کشد. این دعوا پس از پیروزی انقلاب و کنار کشیدن والور و خرید سهم آن‌ها توسط خانواده رهنما پایان می‌یابد.

در سال‌های بعد رهنما مسیر تولید محصولات خانگی را ادامه می‌دهد، اما حالا دیگر فرزندش فرهاد که تحصیلات مهندسی را در انگلستان تمام کرده، عهده‌دار کارهاست. او با دانش مدیریتی نوین و تلاش زیاد و سرمایه حاصل از فروش سهام به والور، کارخانه پلار رادیاتور را تأسیس می‌کند و روند اداره کارها در کارخانه را هم بهبود می‌بخشد. سپس سراغ همکاری با شرکت سونییر دووال می‌رود و کار تولید آبگرمکن با فناوری روز را همچنان پیگیری می‌کند.

تولید بر پایه فناوری روز تا آنجا ادامه داشت که در برنامه بهینه‌سازی مصرف سوخت به عنوان کارگزار تولید بخاری کم‌مصرف با فناوری تویوتومی ژاپن انتخاب می‌شود و قرارداد تولید 500 هزار دستگاه بخاری با این فناوری را به دست می‌آورد. گرچه بازماندگان رهنما و کارخانه‌هایی که پایه‌گذاری کردند، در فراز و نشیب‌های سال‌های گذشته آسیب‌هایی دیده، اما به بهبود فرهنگ کار و تلاش، عرضه محصول روز، سرمایه‌گذاری روی جلب اعتماد مشتری، مشارکت با شرکت‌های صاحب فناوری و بازار کمک‌های بزرگ و ماندگاری کرد.