تحقیر طلا در پلاستیک زباله!

بوشهر است و خرمای مرغوب، میگوی صادراتی و طعم خاص دسر‌های جنوبی‌اش. سال‌هاست که همه ساکنان بوشهر می‌دانند در فصل گرم سال، باران رحمت الهی به شکل دانه‌های خرمای مرغوب بر سر آنان می‌بارد. زنان و مردان در خرماچینی و بسته‌بندی خرما مشغول می‌شوند و از این محصول منفعت می‌برند.

اما قرن‌هاست که این خرماها به سنتی‌ترین شکل موجود و در بسته‌بندی‌های نامناسب، به کشورهای حوزه خلیج‌ فارس صادر می‌شوند و حتی در زندگی سایر مردمان ایران نیز از فرآورده‌های این نعمت پرفایده چیزی نمی‌بینیم.

فرزانه اشعری یکی از افرادی است که متوجه این خلأ شده و کسب‌و‌کاری را بر پایه این نیاز ایجاد کرده است. کسی که بعد از 20 سال کار در اداره پست بوشهر، بالاخره خود را بازنشسته می‌کند تا سراغ راه‌اندازی کسب‌و‌کار شخصی‌اش برود و حاصلش می‌شود شرکت «سام شهد نخلستان» که گواهی شرکت خلاق هم گرفته است.

او کارشناسی حسابداری و کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی از دانشگاه خلیج فارس بوشهر را دارد و در مالزی MBA گرفته. ۱۲ سال از دوران کاری‌اش در اداره پست را کارشناس کارگزینی بوده، با وضعیت کار و نیروی کار در بوشهر عمیقا آشناست و سه سال است که تلاش می‌کند با تولید فرآورده‌هایی بر پایه خرما، در ابن بازار برای خود جایگاهی بسازد. مدیرعامل سام شهد نخلستان که در پارک علم و فناوری بوشهر مستقر است، می‌گوید در زمان جذب نیروی کار، اولویت را به زنان شهرش می‌دهد.

سام شهد نخلستان چه‌کار می‌کند؟
ما در این شرکت با استفاده از خرما، محصولات متنوعی تولید می‌کنیم. من در ابتدا کارم را با فرآورده‌های هسته خرما آغاز کردم و در قدم اول دمنوش هسته خرما را که به صورت خاصی با شیره خرما ترکیب می‌شود، تولید کردم که علاوه بر طعم خوب و خاصیت فراوان، نحوه استفاده آسان و بسته‌بندی مناسبی داشت.

ما با این محصول خلاقانه به پارک علم و فناوری بوشهر راه پیدا کردیم و پس از آن سایر محصولات خرمایی، نظیر خرما شکلاتی‌های اعلا در وزن‌ها و بسته‌بندی‌های مختلف و حلواهای اصیل بوشهری را تولید کردیم که در آن از بهترین شیرخشک‌های وارداتی استفاده می‌شود. این محصولات را زنانی که پیش از شروع به کار به آن‌ها آموزش‌های لازم را داده بودیم، در کارگاه‌ها تولید می‌کنند.

چه شد که تصمیم به راه‌اندازی این کسب‌و‌کار گرفتید؟
من همیشه دوست داشتم برای شهرم، بوشهر، کاری کنم. بوشهر استان ثروتمندی است و علاوه بر طبیعت متنوع و جذابش، در تمام سال محصولات کشاورزی و دریایی دارد، از ماهی و میگو گرفته تا خرما و گوجه‌فرنگی.

اما از ظرفیت‌های آن استفاده نمی‌شود. من مدتی برای تحصیل در دانشگاه UM مالزی به این کشور رفته بودم. با دیدن وضعیت گردشگری در این کشور به این فکر فرورفتم که چطور کشوری که جاذبه‌های طبیعی‌اش بسیار کمتر از بوشهر است، توانسته با احداث مراکز تفریحی باکیفیت، در صنعت گردشگری رشد کند.

پس از بازگشت به ایران، تلاش کردم در زمینه توسعه صنعت گردشگری بوشهر فعالیت کنم و با گرفتن الگو از نمونه‌هایی که دیده بودم، مرکز تفریحی باکیفیتی در این شهر احداث کنم؛ کاری که هم رونق گردشگری شهر کمک می‌کرد و هم درآمدزایی و فرصت شغلی به همراه داشت.

اما متأسفانه آن‌قدر فرایندهای قانونی دریافت مجوز سخت و زمان‌بر بود که بعد از دو سال پشیمان شدم.
در همین زمان، فصل خرماپزان رسید و شاهد خام‌فروشی آن مثل سال‌های قبل بودم. خرماهای مرغوب را در جعبه‌های سه کیلویی بسته‌بندی می‌کردند و به بدترین شکل در انبارها از آن‌ها نگهداری می‌شد؛ انگار شمش‌های طلا را پلاستیک‌های زباله بازیافتی حمل کنیم و بفروشیم!

آن سال هم به روال گذشته، من و خواهرانم با خرما دسرهای جنوبی درست کردیم و همه اطرافیان مثل همیشه از طعم خاص دسرها تعریف کردند. جرقه‌ای در ذهنم زده شد که می‌توان این طعم را به سایرین هم معرفی کرد. این شد که تصمیم گرفتم خرما را آنچنان که شایسته است به بازار عرضه کنم و با تولید دسرهای بر پایه خرما، ارزش افزوده‌ای ایجاد کنم.

در حال حاضر چند نفر در شرکت شما مشغول به کار هستند؟
سعی مجموعه بر این است که بیشتر از نیروی کار زنان متخصص و غیرمتخصص بوشهر استفاده کند و اکنون ۲۰ نفر در دو کارگاه مجزا و وسیع مشغول به کار هستند. البته بخشی از کار را برای خانم‌هایی که نمی‌توانند از منزل خارج شوند، با نظارت مسئول فنی کارگاه برایشان ارسال می‌کنیم و در خودروهای یخچال‌دار استاندارد تحویل می‌گیریم.

درباره بازاریابی و جنس مشتریان خود توضیح می‌دهید؟
بازاریابی ما به چندین بخش تقسیم می‌شود: مصرف‌کنندگان نهایی، سازمان‌ها و ادارات و تأمین محصولات نیمه‌آماده برای صادرکنندگان بزرگ فرآورده‌های خرمایی. برای هرکدام از این حوزه‌ها سیاست‌ها و راهکارهای خاصی داریم. در مورد مصرف‌کننده نهایی، از اینستاگرام و سایت برای معرفی و فروش محصولات استفاده می‌کنیم.

در اینجا محصولات خود را در بسته‌بندی‌های کوچک‌تری ارائه می‌کنیم و برای تمام کشور هم امکان ارسال داریم. برای فروش محصولات خود به سازمان‌ها و ادارات از ارتباطاتی استفاده می‌کنیم که به سبب حضور در نمایشگاه‌ها و بازدیدهای مختلفی که از سوی سازمان‌ها از شرکت ما در پارک علم‌ و فناوری انجام شده، ایجاد شده است.

در این مورد بسته‌بندی‌هایمان هم بنا به سفارش مشتری، اختصاصی است. در مورد تأمین محصولات نیمه‌آماده برای خط تولید فرآورده‌های بر پایه خرما نیز فرایند بازاریابی با صحبت و جذب مشارکت صادرکنندگان و تولیدکنندگان بزرگ و همچنین شبکه‌سازی از طریق حضور در نمایشگاه‌ها، انجمن‌ها و سندیکاها صورت می‌گیرد. این بخش از بازار معمولا برای شرکت ما بزرگ و پرسود است و مقصد نهایی این محصولات کشورهای حوزه خلیج هستند.

برایتان پیش آمده در مسیر ایجاد و توسعه کسب‌و‌کارتان شاهد تبعیض باشید و فکر کنید که اگر یک مرد صاحب این کسب‌و‌کار بود، با چنین مشکلی مواجه نمی‌شد؟
اتفاقا گمان خودم این بود که به خاطر زن بودنم به مشکلات زیادی برخواهم خورد، اما خوشبختانه اصلا با چنین چیزی مواجه نشدم و حتی مردان کارآفرین باسابقه صنعت خرما، به دلیل ایده‌های خلاقانه‌ام، مرا مورد حمایت قرار دادند. ولی به طور کلی انجام کارهای نوآورانه، آن هم در بازارهای سنتی نیاز به کوشش فراوان و روحیه خستگی‌ناپذیر دارد.

چه فاکتور‌هایی انجام کار نوآورانه را در فضای سنتی دشوار می‌کند؟
مناسبات اجتماعی کسب‌وکارها، چهارچوب‌های فرهنگی و مناسبات اداری سنتی، همه مخالف هرگونه نوآوری هستند و وقتی تصمیم می‌گیرید در چنین بازاری نوآور باشید، بیشتر از اینکه با مشکلات ناشی از راه‌اندازی کسب‌و‌کار مواجه باشید، به مسائلی از جنس شکستن ساختارها و ایجاد تغییر نگرش در افراد فعال و مؤثر در محیط کسب‌وکار برمی‌خورید که گاه راهتان را سد می‌کند.