رازهای نهفته در صنعت صفرویک

صنعت کامپیوتر را در جهان با اینتل آمریکا، اینفوسیوس هند و برخی بنگاه‌های صنعتی ژاپن و کره می‌شناسند؛ سازندگان بزرگ تراشه، قطعات بسیار هوشمند و تولیدات های‌تک. بازاری که ایران نه می‌تواند و نه می‌خواهد در آن دست بالا را داشته باشد. صنعت کامپیوتر اما فقط چیپ، چیپ‌ست و تراشه و پردازنده نیست. موس و فلش و رم و هارد هم هست.

ایران با صعود چشمگیر بهای ارز ناشی از نرخ افسارگسیخته تورم، نیازمند حجم عظیمی از قطعات کامپیوتری است تا برای مصرف‌کنندگانی که قادر به خرید نمونه‌های چینی، هندی یا تایوانی نیستند، نمونه‌های ایرانی با کیفیت‌های متوسط و معمولی قابل خرید باشد. این بازار که سالانه بنا به ادعای برخی رسانه‌ها بالغ بر هفت میلیارد دلار ارزش دارد، عمدتا از ناحیه واردکنندگان خرد تأمین می‌شود که بعضا دستی در قاچاق نیز داشته‌اند. اما در سالیان اخیر روند قاچاق به‌شدت تغییر کرده و سمت و سوی دیگری یافته است.

برای نمونه اگر قبلا قطعات های‌تک به شکل نیم‌بها به ایران وارد می‌شد یا محموله لپ‌تاپ‌های به‌روز در بنادر و اسکله‌ها کشف می‌شد، امروز از مرزهای مختلف کشور نمونه‌های استوک و کارکرده لپ‌تاپ، هارد و قطعات مصرفی به‌وفور به کشور وارد می‌شود. در عین حال خرید نسخه‌های نو بسیار محدود شده است. در چنین فضایی 9 برابر شدن حجم سرمایه‌گذاری ناشی از مجوزهای صنعتی دریافت‌شده برای تأسیس شرکت تولیدکننده کامپیوتر گویای این وضعیت است که بازار تشنه و منتظر محصول است؛ محصولاتی ارزان و حتی‌المقدور متفاوت که تا مدتی نیاز به مراجعه به بازار را از خریداران نه‌چندان متمول دور کند.

چه خبر از سرمایه‌گذاری در صنعت کامپیوتر؟

آمار مجوزهای تأسیس صنعت همواره شاخصی برای به نمایش گذاشتن تمایل سرمایه‌گذاران به حضور در صنایع مختلف است. در همه دو دهه اخیر بخش غذا و آشامیدنی در کنار استخراج، تولید و فرآوری کانی‌های فلزی، غیرفلزی و فلزات اساسی از محبوب‌ترین بخش‌ها برای سرمایه‌گذاران بوده است؛ موردی که در آمارهای دریافت مجوز تأسیس کاملا مشهود است. از زمستان سال قبل اما به یکباره اقتصاد ایران شاهد خیزش بخشی بود که تا به امروز کمتر کسی صدایی از آن شنیده بود.

بخش کامپیوتر که عمدتا در زمینه تولید و ارائه خدمات به ماشین‌های اداری و خدمات نرم‌افزاری محدود می‌شد، امروز به‌شدت در حال گسترش است و از ناحیه سرریز پول‌های چند هزار میلیارد تومانی، احتمالا شاهد بروز چرخه‌های نوآوری در کشور خواهیم بود. ایران که با داشتن مواد پلاستیکی، تولید مس و فلزات اساسی در کنار نیروی کار متخصص برخی از زمینه‌های فعالیت در این بخش را داراست، در سالیان اخیر عموما بنا به دو واسطه نتوانسته جای پایی در بازار بسیار گسترده نوت‌بوک و لپ‌تاپ، قطعات پیشرفته کامپیوتر اعم از تراشه و پردازنده و… یا حتی ادوات مصرفی این حوزه داشته باشد.

با این حال بررسی کارنگ نشان می‌دهد حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری به سمت این بخش در حرکت است. تولید موس و پد، رابط و فلش و مبدل، قطعاتی نظیر فن، هارد و رم در کنار کارتریج، قطعات مصرفی ماشین‌های اداری و… از مهم‌ترین زمینه‌های مورد علاقه شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری در این بخش است.

حجم سرمایه‌گذاری‌ها چقدر است؟

بهار سال گذشته کل مجوزهای صادره در این بخش 156 مورد بوده که سرمایه‌گذاری ناشی از آن‌ها حدود 1000 میلیارد تومان و اشتغال آن‌ها 1045 مورد بوده است. این یعنی قرار بوده به ازای هر مجوز برای پنج، شش نفر اشتغال ایجاد شود، ضمن اینکه برای تأسیس هر بنگاه مجوز چیزی حدود شش میلیارد تومان هم سرمایه‌گذاری لازم بوده است.

این اعداد در بهار امسال کاملا متحول شده‌اند. تعداد مجوزها با رشد 521 درصدی بیش از شش برابر شده‌اند. سرمایه‌گذاری هم به مرز 11 هزار میلیارد تومان رسیده، در حالی که سطح اشتغال ناشی از این مجوزها به ورای 4800 نفر رفته است. به این ترتیب در مدت تنها یک سال، سرمایه‌گذاری به سمت بخش کامپیوتر و قطعات مربوطه کاملا منحرف شده و با رشد 1000 درصدی تا 11 برابر افزایش یافته است. نکته جالبی که به ما اطمینان می‌دهد از محل تکنولوژی قرار است اتفاقات خوبی در صنعت کامپیوتر ایران رخ دهد، سهم بسیار بالاتر رشد سرمایه‌گذاری به رشد اشتغال است که نشان می‌دهد نیروی کار گرچه سه برابر شده، ولی احتمالا این افراد در خطوط تولید پیشرفته‌تر با سطح دانش بالاتر به کار گرفته خواهند شد.

نکته جالب دیگر اینکه این روند در تیرماه 1400 هم ادامه یافته و همه‌چیز از علاقه بالای سرمایه‌گذاران به حضور و تولید در این بخش حکایت دارد. نکته مهمی که از خلال این جهت‌گیری تازه نباید از تیررس ما دور شود، اثر رشد صنعت کامپیوتر ایران روی صنعت خودرو، لوازم خانگی، تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی و کارخانه‌ای در کنار بخش خدمات است که در نهایت نه‌تنها به سرریز فناوری‌های روز در این بخش‌ها منجر خواهد شد که زمینه را برای توسعه تولیدات ملی فناور مهیا خواهد کرد.

چرا تقویت صنعت کامپیوتر برای توسعه صنعتی ایران حیاتی است؟

به خاطر نوآوری. وقتی صنعت کامپیوتر در یک کشور به شکل گسترده رشد کند، چرخه‌های صنعتی خودبه‌خود به سمت ترندهای روز حرکت خواهند کرد. هرچقدر قوت سرمایه‌گذاری در این بخش بیشتر باشد، سوخت‌بار کل صنعت برای صادرات بیشتر شده و رقابت‌پذیری محصولات صادراتی کشور در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش خواهد یافت.

اخیرا که ترکیه شاهد یک جهش صادراتی از نقطه 170 میلیارد دلار به 258 میلیارد دلار ظرف زمانی بسیار کوتاه بود، تحلیلگران نکات جالبی را درباره ضعف‌های ترکیه یادآور شده‌اند. اینکه این کشور بیش از اندازه روی ماشین‌آلات صنعتی متمرکز است و کمتر به صنایع کامپیوتر بها داده است.

چنین موضوعی باعث شده تا ارزش افزوده کالاهای صادراتی ساخت ترکیه نه‌چندان بالا باشد و همین عامل موجبات به هم خوردن تراز تجاری این کشور را فراهم کرده است. چرا؟ چون این کشور کماکان با نوآوری کمتری محصول تولید می‌کند، بنابراین قیمت محصولاتش مثلا به اندازه تولیدات ژاپن، جمهوری چک یا آلمان نیست، در نتیجه از رقابت جا می‌ماند، چراکه با منابعی یکسان، محصولات کم‌ارزش‌تری به بازار جهانی صادر می‌کند.

یادمان باشد نوآوری مثل نیتروژن برای یک خودرو مسابقه‌ای عمل می‌کند که به محض فعال شدن، حجم و ارزش تولیدات صادراتی را چندین برابر می‌کند. حالا که کشور در فقدان درآمد نفتی، تلاش دارد صنایعی نظیر خودرو، لوازم خانگی، غذا یا نساجی را پیشران بخش صنعت خود قرار دهد، بهتر است آن‌ها را با نوآوری ناشی از توسعه سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی مهم مثل کامپیوتر تقویت کند.

خودروهای یک دهه آینده نه‌تنها باید ایمن‌تر باشند که باید بهتر و ایمن‌تر به سایر خودروها و افراد متصل باشند و ضمن مصرف اندک انرژی، هوش ارائه پیشنهاد به مالکان خود را داشته باشند. لوازم خانگی یا سایر ساخته‌های مصرفی نیز وضعیت مشابهی دارند. وضعیتی که تنها در کشورهای دارای صنایع کامپیوتر قدرتمند امکان بروز و ظهور دارد. از این منظر رشد سرمایه‌گذاری در صنعت کامپیوتر ایران را باید به فال نیک گرفت.