با گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس از تأثیر استخراج رمزارز بر برق و انرژی کشور با ضریب خطای ۵۰ درصد منتشر کرده، مشخص شد مصرف برق برای استخراج بیت‌کوین و اتریوم در ایران هرگز بالاتر از دو هزار مگاوات نبوده و باید عواملی را که به پایداری شبکه برق آسیب می‌رسانند، در جایی جز دنیای رمزارزها جست‌وجو کرد.
حدود سه سال قبل طرح مقابله با استخراج غیرمجاز رمزارز با جدیت اجرایی شد. از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۰، ۲۲۱ هزار و ۱۶۳ دستگاه استخراج غیرمجاز با توان مصرفی ۶۲۱ مگاوات کشف و به مراجع قضایی ارجاع داده شدند.
فارغ از صحت آمارهای موجود، باید این دو نکته که دستگاه‌های غیرمجاز استخراج رمزارز در زمان‌های مختلف کشف شده‌اند و همه آنها به‌طور همزمان در شبکه برق فعال نبودند را در نظر گرفت. در مراتب بعدی طرح مقابله با استخراج غیرمجاز رمزارز، دولت وقت در تابستان سال گذشته، استخراج رمزارز را در بازه مشخصی ممنوع اعلام کرد و دائماً این فرجه را تمدید می‌کرد.
یک ماه و ۱۰ روز از دستور قطع برق مزارع استخراج رمزارز نگذشته بود که نتیجه سیاست اتخاذشده، معلوم شد؛ تراهَش مطلق ماهانه ایران در شبکه بیت‌کوین از ۹۴/۶ میلیون تراهَش در تاریخ دهم اردیبهشت ۱۴۰۰ تنها به ۷۵/۳ میلیون تراهَش در دهم مرداد ۱۴۰۰ (با گذشت یک ماه و ۱۰ روز از دستور قطع برق مزارع استخراج رمزارز) رسید.
اعداد نشان می‌دهند نصف بیشتر استخراج‌کنندگان رمزارز بدون توجه به دستور دولت و قطعی برق رمزارز استخراج می‌کردند. مرکز پژوهش‌های مجلس که سیاست تابستان سال ۱۴۰۰ را شکست‌خورده می‌داند، در خصوص استخراج‌کنندگان دوره ممنوعیت اعلام کرده: «توان مصرف برق این استخراج‌کنندگان در بدبینانه‌ترین حالت کمتر از ۸۰۰ مگاوات ساعت بوده؛ در حالی که کسری تراز شبکه برق کشور بیش از ۱۰ هزار مگاوات ساعت بوده است.» طبق این ادعا، در بدبینانه‌ترین حالت کمتر از ۱۰ درصد از کسری برق کشور را می‌توان به استخراج رمزارز نسبت داد.
مرکز پژوهش‌های مجلس معتقد است اعمال ممنوعیت کامل استخراج رمزارز در کشورمان با توان فنی و مقرراتی فعلی کشور غیرممکن است. همچنین اقدام دیرهنگام در سامان‌دهی استخراج رمزارزها می‌تواند مقررات‌گذاری و سیاست‌گذاری این حوزه را با موانع عمده‌ای مواجه کند.
مجتبی توانگر، رئیس کمیته اقتصاد انرژی با اشاره به گزارش پژوهشکده مجلس در توییتر اعلام کرد که «بازوی پژوهشی مجلس، گزارشی در خصوص «تأثیر استخراج رمزارز بر پایداری شبکه برق ایران» آماده کرده است. طبق محاسبات مبتنی بر گزارش‌های دانشگاه کمبریج، مصرف برق برای استخراج بیت‌کوین و اتریوم در بدبینانه‌ترین حالت در کشور کمتر از هزار مگاوات در تابستان سال ۱۳۹۹ بوده است.
حتی با فرض ضریب خطای ۵۰ درصد، این مقدار دوبرابر شده و مصرف برق برای استخراج بیت‌کوین و اتریوم در کشورمان از دو هزار مگاوات فراتر نخواهد رفت. در نتیجه در وضعیت فعلی نمی‌توان همه کسری تراز انرژی را به استخراج رمزارز نسبت داد.»
او سال گذشته، در بحبوحه ممنوعیت فعالیت رمزارزها و قطعی‌های مکرر برق هم متذکر شده بود که دلیل قطع برق، استخراج رمزارز نیست و توقف سرمایه‌گذاری و فرسودگی شبکه توزیع و تولید عامل این قطعی‌هاست.
توانگر همچنین خاطرنشان کرد که نمی‌توان ممنوعیت استخراج رمزارز را مانع از گسترش آن در کشور تلقی کرد. رانت انرژی همه سیاست‌های ابلاغی سلبی یک‌جانبه را به شکست خواهد کشید. از این رو ضمن اتخاذ نگرشی چندبعدی با گسترش بازار فعالیت‌های سالم و مقررات‌گذاری‌شده، به‌تدریج باید عرصه و فضا را برای فعالیت‌های غیرمجاز استخراج رمزارز محدودتر کرد.
مستنداتی از مرکز پژوهش‌های مجلس
تضادهایی درباره تأثیرات استخراج رمزارزها بر میزان مصرف برق کشور وجود دارد، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی بررسی کرده که چه میزان از خاموشی‌ها را می‌توان به استخراج رمزارزها نسبت داد.
بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس، تاکنون استخراج رمزارزهای انرژی‌بر در کشورمان مطرح بوده، اما همه انواع استخراج رمزارزها انرژی را به هدر نمی‌دهند. انواع جدیدی از استخراج رمزارزها در حال توسعه هستند که یک فعالیت اقتصادی معمولی مثلاً ارائه فضای ذخیره‌سازی محتوا یا ارائه توان رایانشی برای فعالیت‌های مفید مانند واقعیت افزوده و اداره محیط‌های مجازی یا متاورس را به میدان رقابت استخراج وارد می‌کنند. بر اساس آمار تولید سال ۱۳۹۹، تولید سالیانه برق در ایران حدود ۳۴۳ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال برآورد شد.
پیش از بررسی تأثیر استخراج رمزارزها بر هدررفت انرژی و قطعی برق نکاتی در مورد وضعیت برق ایران وجود دارد؛ در ایران برق و انرژی برای استخراج رمزارزها به‌صورت یار‌انه‌ای به استخراج‌کنندگان عرضه می‌شود، ایران در میان کشورها کمترین قیمت برق را دارد، توان تأمین برق مصرفی کشور محدود است و شبکه تولید برق گاهی پاسخگوی نیازهای کشور نیست و برق شهری قطع می‌شود.
بالا و پایین سهم ایران از استخراج جهانی
ظرفیت عملی شبکه سراسری برق کشور در پیک سال ۱۳۹۹ حدود ۶۴۴۲۱ مگاوات بوده و در فصل زمستان حداکثر مصرف برق کشور حدود ۴۰ هزار مگاوات پیش‌بینی می‌شود. یعنی حدود ۲۴ هزار مگاوات از ظرفیت عملی تولید برق کشور در فصول غیرگرم سال بی‌استفاده است. با عدم فرض ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی، تنها ۱۲ هزار مگاوات باقی خواهد ماند که حدود ۵۰ درصد آن نیز وارد دوره تعمیرات می‌شود. بنابراین تنها شش هزار مگاوات ظرفیت تولید برق حرارتی مازاد در فصول غیرگرم سال در دسترس است. در ماه‌های سرد سال یعنی از آبان تا فروردین، میزان مصرف به کمتر از ۳۵ هزار مگاوات می‌رسد.
استخراج رمزارز بیت‌کوین پس از اتریوم پرسودترین بازار استخراج رمزارز است. سهم ایران از استخراج رمزارزها نیز طی دو سال از دو درصد در مهر ۱۳۹۸ به سه درصد در مرداد ۱۴۰۰ رسید. دانشگاه کمبریج تخمین زده که حداکثر سهم ایران از بازار جهانی طبق پیش‌بینی‌ها حدود پنج درصد بوده است.
فصل تابستان سال ۱۴۰۰ که طبق دستور ریاست‌جمهوری وقت استخراج رمزارز ممنوع بود، سهم ایران از بازار جهانی استخراج یک درصد افزایش داشته است. صدور حکم ممنوعیت استخراج رمزارز در تابستان سال ۱۴۰۰ با وجود وقوع قطعی برق و با وجود کاهش میزان استخراج مجاز نتوانست مانع از استخراج غیرمجاز رمزارز بیت‌کوین شود.
کشف چند مزرعه استخراج رمزارز غیرمجاز در اواخر سال ۱۳۹۹ و ابتدای بهار ۱۴۰۰ مقداری از سهم ایران را کاهش داد، اما در تابستان هنگام صدور رسمی دستور خاموشی مزارع استخراج رمزارز، استخراج رمزارزها از سوی مزارع غیرمجاز ادامه داشته است.
آمار کشفیات وزارت نیرو نمونه خوبی از تجهیزات غیرمجاز را در اختیار می‌دهد، اما در نامه‌نگاری با وزارت نیرو مشخص شد احتمالاً مدل تجهیزات توقیفی، از نظر تعداد ثبت و ضبط نشده است. وزارت صمت نیز در بازه تدوین گزارش، اطلاعات لازم را در اختیار مرکز پژوهش‌ها قرار نداده است. در نتیجه فقط بخشی از آمار غیررسمی از مراجع معتبر دریافت شده است.
حدود ۲۰ درصد از استخراج رمزارزها در کشور به اتریوم اختصاص دارد. استخراج اتریوم نیازمند کارت گرافیکی است. هزینه کارت گرافیک‌هایی که وارد کشور شده، در سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۳۳ میلیون دلار بوده و اگر واردات قاچاق را نیز ۴۰ درصد در نظر بگیریم، در سال ۱۳۹۹ احتمالاً بیش از ۴۶ میلیون دلار کارت گرافیکی وارد کشور شده است.
دقیقاً چقدر برق مصرف می‌شود؟
اگر سهم استخراج رمزارز از این کارت‌های گرافیکی ۵۰ درصد فرض شود، احتمالاً در سال ۱۳۹۹ به مبلغ ۲۳ میلیون دلار کارت گرافیکی برای استخراج رمزارز وارد کشور شده است. اگر همه این تجهیزات کارت گرافیکی، حدوداً ۱۳۰ وات برق مصرف کنند، با فرض اینکه دو مجموعه هشت‌عددی از این نوع کارت گرافیک در هر دستگاه استخراج رمزارز نصب شود، توان مصرفی آن چهار دستگاه ۲۰۸۰ وات خواهد بود.
اگر به جای آمار سال ۱۳۹۸ که در دسترس نیست، آمار ۱۳۹۷ قرار داده شود و اگر آمار ۱۳۹۶ نیز به جای آمار سال ۱۳۹۷ استفاده شود، احتمالاً در سه سال مذکور کمتر از ۶۰ میلیون دلار کارت گرافیکی برای استخراج رمزارز وارد کشور شده است. با این مقدار واردات امکان تجهیز تعداد ۵۲۲۲ خانه به دستگاه استخراج رمزارز وجود دارد.
تعداد مشترکان خانگی شبکه برق ۳۵ میلیون نفر است، یعنی با فرض اینکه ۰/۱۶ درصد از مشترکان خانگی به استخراج اتریوم روی آورده باشند، مصرف شبکه اتریوم ایران حدوداً ۱۲ مگاوات قابل تخمین است. در آینده اگر یک درصد از مشترکان خانگی به استخراج اتریوم با این تجهیزات روی آورند، توان مصرف اتریوم بر ۸۲۸ مگاوات بالغ خواهد شد. اگر ۱۰ درصد این کار را انجام دهند، توان مصرف اتریوم بر ۷۲۸۰ مگاوات بالغ خواهد شد.
اگر طبق تخمین وزارت نیرو ۲۰ درصد برق مصرفی به استخراج رمزارز اتریوم مربوط شود، با فرض اینکه کارت گرافیکی که مبنا فرض شده، متوسط قیمت تجهیزات باشد و با فرض اینکه استخراج اتریوم کاملاً خانگی باشد و با فرض اینکه مقدار مصرف شبکه بیت‌کوین در اسفندماه که اوج مصرف برق ایران در شبکه بیت‌کوین ملاک بوده است، ملاک توان استخراج اتریوم ایران قرار گیرد؛ سهم اتریوم از مصرف برق را می‌توان حداکثر ۲۴۴ مگاوات تخمین زد.
در نتیجه احتمالاً در ۱۱۷ هزار و ۴۷۱ خانه استخراج رمزارز اتریوم جریان دارد و میزان ارز لازم برای واردات کارت گرافیکی با مشخصات نمونه فرض‌شده در این گزارش به بیش از یک میلیارد و ۳۳۶ میلیون دلار بالغ خواهد شد، اما با تخمین وزارت نیرو بیش از ۱۶ برابر آمار واردات رسمی کارت گرافیک کشور، احتمالاً کارت گرافیک یا تجهیزات خاص‌منظوره استخراج اتریوم به قصد استخراج اتریوم وارد کشور شده است.
بنابراین در وضعیت فعلی نمی‌توان همه کسری تراز انرژی را به استخراج رمزارز نسبت داد. همچنین نمی‌توان ممنوعیت استخراج رمزارز را مانع از گسترش آن در کشور تلقی کرد.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/ix40
