اروپای مرکزی و شرقی منطقه‌ای است که بین کشورهای بسیار توسعه‌یافته و ثروتمند اروپای غربی و مرزهای غربی فدراسیون روسیه واقع شده است. این منطقه تقریباً به وسیله 20 کشور به‌شدت تکه‌تکه‌شده که هر یک از آنها از زبان و نظام حقوقی متفاوتی استفاده می‌کنند، پر شده است. سطح توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگ‌های تجاری غالب نیز یکسان نیست.
در این میان به نظر می‌رسد تنها دو کشور لهستان و اوکراین پدیده‌های مهمی هستند که در این تصویر چهل‌تکه متمایزند. در روزهایی که جنگ با همسایه قدرتمند شمالی بر اوکراین سایه انداخته، حضور این کشور در صحنه اقتصاد جهانی و اکوسیستم کسب‌وکارهای نوآور مورد توجه قرار گرفته است.
گرچه راهی که اوکراین و لهستان برای متمایز کردن خود در بین کشورهای شرق اروپا دنبال کرده‌اند موفقیت‌های زیادی به همراه داشته، اما حتی پیش از بروز جنگ با ابرقدرت سابق شمالی نیز دشواری‌های زیادی برای توسعه کسب‌وکارهای نوپا در این کشور وجود داشت، با این‌حال بسیاری اوکراین را تک‌شاخ اکوسیستم نوآوری شرق اروپا می‌دانند.
زمینه‌های حرکت به سوی اقتصاد نوآوری
لهستان در 30 سال گذشته به شکلی تدریجی اقتصاد خود را دگرگون کرد؛ این کشور به اتحادیه اروپا پیوسته و موفقیت‌های اقتصادی قابل توجهی کسب کرده است. در همین حال اقتصاد لهستان مانند آهنربای قوی برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی عمل کرده است. از سوی دیگر اوکراین که در سال 2022 سی‌امین سالگرد استقلال خود را جشن گرفت، در جایگاه کشوری نسبتاً جوان به شکلی مستمر تلاش‌هایی در زمینه مدرن‌سازی و اصلاحات انجام داده است.
اوکراین یکی از بزرگ‌ترین کشورهای اروپایی با جمعیت زیاد و تحصیلکرده است که نه‌تنها بر توانمندی‌های خود در زمینه صنایع فضایی و نظامی تکیه دارد، بلکه تلاش کرده به مرکز توسعه فناوری‌های پیشرفته و کسب‌وکارهای نوپا تبدیل شود. نگاه گذرا به اکوسیستم کسب‌وکارهای نوپا حکایت از حضور قدرتمند اوکراین دارد. تعدادی از یونیکورن‌های دنیای فناوری ریشه در اوکراین دارند.
بر اساس داده‌های استارتاپ رنکینگ (Startup Ranking) اوکراین در سال 2018 با داشتن 258 کسب‌وکار نوپا در رتبه 43 کشورها قرار گرفت و در نیمه اول سال 2019 این تعداد به 320 مورد رسید. در این بین یونیکورن‌هایی همچون گرامرلی، گیت‌لب و جنسیس را می‌توان نام برد که مورد توجه بزرگان دنیای فناوری و کاربران جهانی قرار گرفته‌اند.
کسب‌وکارهای بزرگ دیگری در فهرست اوکراینی‌های دنیای فناوری قرار دارند، تا آنجا که شرکت‌های بزرگی مانند IBM و گوگل در جست‌و‌جوی کسب‌وکارهای نوآورانه جدید همواره در این کشور حضوری پررنگ دارند. همه کشورهایی که صحنه حضور پررونق کسب‌وکارهای نوپا هستند، یک نقطه مشترک دارند و آن دانشگاه‌ها هستند که تعداد زیادی کارمند توانمند فناوری تولید می‌کنند.
نظام آموزشی فنی اوکراین قوی است و بر اساس گزارش Ukraine Digital News، 402 مؤسسه آموزش عالی این کشور سالانه بیش از 36 هزار فارغ‌التحصیل فنی دارند. علاوه بر این افراد زیادی نیز به دلیل ثبات و دستمزدهای بالا وارد مشاغل حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌شوند، برخی دیگر نیز در مدارس فنی خصوصی پرشمار در سراسر کشور تحصیل می‌کنند که همه‌چیز از توسعه نرم‌افزار و تضمین کیفیت تا طراحی گرافیک و مدیریت پروژه را آموزش می‌دهند و به طور کلی برای سازگار کردن برنامه‌های خود با تقاضاهای در حال دگرگونی بازار نیز بسیار سریع‌تر هستند.
بر پایه گزارش DOU.UA (بزرگ‌ترین انجمن توسعه آنلاین اوکراین) تنها در سال 2017 تعداد متخصصان فناوری 27 درصد رشد داشته و در سال 2019 تعداد کل متخصصان فناوری به 130 هزار نفر نزدیک شده است. در همین حال برخی منابع وجود دستمزدهای نسبتاً متوسط را عامل شماره یک در آوردن مشاغل غربی به اوکراین طی ده سال گذشته می‌دانند که امروز قطعاً تبدیل به توانمندی برای این کشور شده است.
سرمایه‌گذاری گسترده داخلی و خارجی
اوکراین به تعدادی کسب‌وکار نوآورانه می‌بالد که راه تبدیل شدن به نخستین یونیکورن‌های کشور را می‌پیمایند و نام آنها زنگ خطر را برای بسیاری به صدا درآورده است. کسب‌وکار نوپای گرامرلی توانسته 110 میلیون دلار سرمایه جذب کند و جنسیس، bpm، جوبل، ریدل و پاپ‌تاپ نیز به محل جذب سرمایه از کشورهای غربی تبدیل شده‌اند.
تنها در سال 2018 نزدیک به 290 میلیون دلار برای توسعه کسب‌وکارهای نوپای اوکراینی سرمایه‌گذاری شد. به گفته یوگن سیسویف، شریک مدیریت شرکت اونچرز کپیتال: «این واقعیت که در سال‌های پیشین بیش از 630 میلیون دلار در کسب‌وکارهای نوپای اوکراینی سرمایه‌گذاری شده، نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری صنعت در میان چالش‌های اقتصادی و سیاسی این کشور است.»
بازیگران بزرگ حوزه فناوری دائماً به اکوسیستم محلی نوآوری علاقه نشان می‌دهند. طی چند سال گذشته خریدهای بزرگی انجام شده و شرکت گوگل اقدام به خرید Viewdle کرده که یک شرکت محلی تشخیص چهره است؛ اسنپ چت Looksery را خریده که امکان ویرایش بلادرنگ عکس‌ها را فراهم می‌کند و اوراکل اقدام به خرید Maxymiser کرده که ارائه‌دهنده نرم‌افزار مبتنی بر رایانش ابری برای بازاریابان است.
زیرساخت‌های کسب‌وکارهای نوپا در اوکراین
در حالی که شرکت‌هایی چون IBM و مایکروسافت به‌راحتی می‌توانند دفاتر تحقیق و توسعه خود را در اوکراین باز کنند، بسیاری از شرکت‌های کوچک‌تر از طریق شرکای فنی، گروه‌های مهندسی خود را در این کشور راه‌اندازی کرده‌اند. علاوه بر این انواع مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها در اوکراین در این کشور ظهور کرده‌اند که ناشی از توسعه اکوسیستم و علاقه به کارآفرینی نوآورانه و ابتکار جامعه مدنی و بسیاری از سازمان‌های تجاری و غیرانتفاعی بوده است.
مرکز رشد موسوم به 1991 Open Incubator یک مرکز رشد غیرانتفاعی است که در سال 2016 تأسیس شد و به ایجاد ارتباطات تجاری جدید در محیط کارآفرینی و همچنین در بخش عمومی کمک می‌کند. این مرکز رشد ده‌ها برنامه موفق را با مشارکت مقامات دولتی، سازمان‌های بین‌المللی و جامعه تجاری برگزار کرده و تا سال 2019 بیش از 150 طرح از این مرکز رشد بیرون آمده که در مجموع بیش از یک میلیون دلار سرمایه جذب کردند.
پارک نوآوری یونیت سیتی (Unit City) در سال 2017 در کیف تأسیس شد تا روی کسب‌وکارهای نوآورانه در حوزه هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، اینترنت اشیا، واقعیت‌های افزوده و مجازی، SaaS و امنیت سایبری کار کند. هدف یونیت سیتی تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین مراکز نوآوری در منطقه و نقطه ورود به اوکراین برای شرکت‌ها از سراسر جهان است.
شتاب‌دهنده سکتور ایکس (SectorX) که با پشتیبانی یونیت سیتی و شرکت سرمایه‌گذاری یو فیوچر (UFuture) راه‌اندازی شده، به کسب‌وکارهای نوپای اوکراینی کمک می‌کند تا وارد بازارهای اروپا و اوکراین شوند. حتی کسب‌وکارهای نوپای بدون محصول نیز می‌توانند در این برنامه شرکت کنند.
این شتاب‌دهنده در حوزه‌های AR، VR، AI، بینایی رایانه، بیگ‌دیتا، روباتیک، اینترنت اشیا و بلاکچین کار می‌کند. استارتاپ اوکراین (Startup Ukraine) یک مرکز آموزشی برای کارآفرینان است که در سال 2012 شروع به کار کرد. از آن زمان تا سال 2019 بیش از 17 هزار نفر در رویدادها و برنامه‌های این مرکز شرکت کرده‌اند.
