جمال‌الدین ابومحمّد الیاس معروف به نظامی گنجوی، شاعر و فیلسوف قرون ششم هجری قمری را بیش از همه برای اشعار دلنشینی که سروده می‌شناسیم، اما این شاعر پرآوازه درباره علوم ادبی، نجوم، فلسفه، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب آگاهی گسترده‌ای داشته و در داستان‌سرایی نیز صاحب‌سبک بوده است. پنج گنج (خمسه) نظامی که مجموعه اشعار ابومحمد الیاس است، حاوی آموزه‌های بسیاری است، از جمله در بخش «خردنامه افلاطون» سفارش‌های زیبایی دارد. در بخشی از این اشعار درباره شیوه پیشبرد درست کارها آمده:
زر آکَن که او خاک بر زر کَنَد
خورد خاک و هم خاک بر سر کُنَد
جهان آن کسی راست، کو در جهان
خورد توشه راه با همرهان
نباید غنودن چنان بی‌خبر
که ناگاه سیلی درآید به سَر
نه بودن چنان نیز بی‌خواب و خَورد
که تن ناتوان گردد و روی زرد
کجا عزم راه آورد راه‌جوی
نراند چو آشفتگان پوی پوی
شب و روز بیدار باشد به کار
که بر خفتگان ره زند روزگار
پس و پیش بیند به فرهنگ و هوش
ندارد به گفتار بیگانه گوش
گذر گر به هامون کند گر به کوه
پراکندگی ناورد در گروه
در آن ره که دستی قوی‌تر بُوَد
زدن پای پیش، آفتِ سر بود
نشاید در آن داوری پی فِشُرد
که دعوی نشاید در او پیش بُرد
چو بر رشته کاری افتد گره
شکیبایی از جهد بیهوده بِه
همه کارها از فروبستگی
گشاید ولیکن به‌آهستگی
