کار اقتصادی در دل خانواده؛ آری یا خیر؟

یافتن شرکای مناسب یکی از چالش‌های بزرگ برای پایه‌گذاران کسب‌وکارهاست. در اختیار داشتن گروهی از افراد کارآمد که بتوان رابطه‌ای همراه با اعتماد با آن‌ها برقرار کرد، از آرزوهای هر کارآفرین است. کسب‌وکارهای خانوادگی در نگاه نخست راهی برای غلبه بر این دشواری‌هاست، اما آنچه در دنیای واقعی پیش می‌آید، اداره یک کسب‌وکار خانوادگی را چالش‌برانگیز می‌کند.

ایجاد کسب‌وکارهای خانوادگی تا مدت‌ها نه یک گزینه، بلکه راهی ناگزیر برای ماندگاری بود. در ساختارهای اجتماعی که آموزش‌های حرفه‌ای در قالب آموزشگاه‌های امروزی عرضه نمی‌شد، فراگیری مهارت‌ها از افراد خانواده در دسترس‌ترین گزینه بود.

در همین حال صاحبان کسب‌وکار بیش از هرچیز علاقه داشتند تا ریزه‌کاری‌های حرفه‌شان را به فرزندان خود بیاموزند. فرزندانی که با دنبال کردن پیشه خانوادگی، به سرمایه و ابزار و بازار دسترسی داشتند و کارشان را از نخستین گام آغاز نمی‌کردند، بلکه پا بر شانه بزرگ‌ترها می‌گذاشتند و امید به‌سازی کارها را داشتند.

یکی از پدیده‌های سده‌های اخیر کمرنگ شدن کسب‌وکارهای خانوادگی است که ریشه در گسترش آموزش‌های عمومی، دسترسی بهتر به منابع و ابزار کار، افزایش ارتباط‌ و تغییرات اجتماعی دارد. اما در همین حال کسب‌وکارهای خانوادگی که تا پیش از آن بیشتر در واحدهای کوچک نمایان می‌شد، توانست در قالب شرکت‌ها و کارخانجات بزرگ نیز خود را به رخ بکشد.

تغییرات اجتماعی که بسیاری از فرزندان را به جای پیگیری کار پدران به سوی کار در ادارات، سازمان‌ها و صنایع بزرگ کشیده بود، همراه با خود زمینه خلق شرکت‌ها و کارخانجاتی را فراهم کرد که بسیاری از آن‌ها در دل یک خانواده شکل گرفته یا یک خانواده را پیرامون خود گرد هم آوردند. گویا کسب‌وکارهای خانوادگی نه‌تنها از بین نرفتند، بلکه به شکلی دیگر و با ویژگی‌های گوناگون به میدان بازگشتند.

کسب‌وکارهای خانوادگی در کنار ارزش‌هایی که در دسترس قرار می‌دهند، چالش‌های بزرگی را هم ایجاد می‌کنند. نخستین و بزرگ‌ترین چالش کسب‌وکارهای خانوادگی، کارآمدی و شایستگی افراد برای همراهی و کار است. کارکنان در هر کسب‌وکاری بر پایه شایستگی گزینش می‌شوند و تا زمانی‌که ارزشی را نمایان کنند، به کار خود ادامه می‌دهند، اما در کسب‌وکارهای خانوادگی در به روی اعضای خانواده باز است.

از طرفی داشتن پیوند خانوادگی به معنای داشتن سهم در مالکیت کسب‌وکار است. این به افراد اجازه می‌دهد خود را شایسته اشتغال در کسب‌وکاری بدانند که از آن سهمی دارند.یکی دیگر از آسیب‌های کسب‌وکارهای خانوادگی درهم‌آمیختن پیوندها و تنش‌های افراد خانواده با کار است.

بروز تنش در یک بخش از خانواده به‌سرعت به بروز تنش در کسب‌وکار می‌انجامد و در پاره‌ای اوقات هزینه‌های پنهان و آشکار حل‌و‌فصل مشکلات خانوادگی از منابع کسب‌وکار خانوادگی پرداخت می‌شود. این هزینه‌ها نه‌تنها منابع مالی، بلکه ساختار و برنامه‌های اجرایی را نیز دستخوش تنش می‌کند.

نمونه‌های بسیاری از کسب‌وکارهای خانوادگی را می‌شناسیم که در سایه پیوندهای استوار و گروه کارآمد اعضای خانواده به کامیابی رسیده‌اند. در همین حال کسب‌وکارهای زیادی پیروزی را هزینه چالش‌های خانوادگی کرده‌اند.