نزدیک به صد سال پیش، چارلز بیرد (Charles A. Beard) هشدار داد: «فناوری با چکمه‌های هفت لیگ از یک فتح انقلابی بی‌رحمانه به فتحی دیگر می‌رود، کارخانه‌ها و صنایع قدیمی را ویران می‌سازد و فرآیندهای جدید را با شتابی وحشتناک به هم می‌ریزد». چنین تصویری از فناوری در بهترین حالت تیره و تار است، اما از درون این گزاره جبر فناوری، حقایق زیادی بیرون می‌آید.
موج‌های فناوری و فناوری‌هایی با هدف همگانی
تاریخ بشر شاهد تغییراتی چشمگیر در چگونگی کارکرد جامعه، تجارت و فرهنگ پس از بروز هر دگرگونی بنیادین در فناوری بوده است. بشریت در طول هزاران سال توانسته بر پنج موج متمایز فناوری سوار شود؛ هر کدام از این امواج فناوری به شکلی ویژه بر چگونگی تجربه ما از جهان اثر گذاشته‌اند و در پایان صحنه را واگذار کرده و جای خود را به موجی جدید داده‌اند.
پنج موج فناوری که تاکنون در زندگی بشری رخنه کرده‌اند، عبارت‌اند از: «افزارمند شدن نخستین» (دهه‌های 1770 تا 1830)، «نیروی بخار و راه‌آهن» (دهه‌های 1830 تا 1880)، «مهندسی برق و مهندسی سنگین» (دهه‌های 1880 تا 1930)، «تولید انبوه» (1930 تا 1970) و «اطلاعات و ارتباطات» (1970 تا 2010). ما اکنون موج ششم فناوری یعنی «کوچک‌سازی» را در برابر دیدگان خود داریم.
از کجا بدانیم این دیدگاه درست است یا نه؟ زیرا همه امواج پیشین توسط شکل‌های یکسان از فناوری‌ها تقویت شده‌اند: به شکل دقیق، فناوری‌هایی با اهداف همگانی GPT” (General Purpose Technologies)” در پیوند زدن گذشته با حال اهمیت بسیاری دارند، GPT در تقلیل‌گرایانه‌ترین شکل خود یک فناوری عمومی واحد است که در گذر زمان توسعه می‌یابد، اما همچنان می‌توان آن را به‌عنوان همان فناوری در طول عمر خود توصیف کرد؛ ماشین چاپ، چرخ و کامپیوتر سه نمونه بنیادی از GPT هستند. این فناوری‌ها در ابتدا فضای بسیار زیادی برای رشد دارند و در پایان به شکلی گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند و در گذر زمان در بخش‌ها و صنایع گوناگون رخنه می‌کنند.
زمینه‌های ایجاد موج جدید فناوری
رشد یک موج جدید فناوری نیازمند دست‌کم یک، اما بیشتر اوقات چندین GPT است تا آن موج را هدایت کند. از سوی دیگر خود این فناوری‌ها نیز باید فرآیندی شکل‌گرفته از سه گام را بگذرانند تا پذیرش گسترده را به دست بیاورند: آزمایش، گسترش و تحول.
برای نمونه خودروها را در نظر بگیریم. ابتدا هیچ‌کس کاربردهای این فناوری جدید را درک نکرد و آن را در جایگاه یک روش برجسته حمل‌ونقل عالی نمی‌دید. افراد خودروها را تنها یک روش جدید برای رسیدن از نقطه الف به نقطه ب می‌دانستند، این گام آزمایش آن فناوری بود. پس از آن مرحله توسعه آغاز شد که در آن موارد کاربری خلاقانه مشاهده می‌شود؛ چراکه کسب‌وکارها فناوری را به حوزه کاری خود وارد و برپایه افزایش قابلیت اطمینان و قدرت دستیابی، آن فناوری را همگانی می‌کنند. در پایان شاهد گام تحول هستیم که در این نمونه آن را در پیدایش سکونتگاه‌های حومه شهرها، سینماهای Drive-in و مراکز خرید بزرگ می‌بینیم. فناوری منجر به دگرگونی چگونگی کار جامعه می‌شود و تجربه کاربری جامعه با آن فناوری را همان فناوری نوین تعیین می‌کند.
فناوری و دگرگونی‌های مهم اجتماعی
یکی دیگر از جنبه‌های جالب پدیده موج فناوری این است که با فرارسیدن بلوغ فناوری (آن‌گونه که امروز درباره اطلاعات و ارتباطات می‌بینیم)، هم‌زمان با شتاب گرفتن فناوری‌های جدیدی که پا گرفته‌اند، شاهد دگرگونی‌های مهم اجتماعی هستیم. یکی از این دگرگونی‌ها پیدایش کارشناسان چندرشته‌ای است؛ افرادی که در بسیاری از امور گوناگون بسیار خوب هستند. برای مثال پژوهشگرانی که به خوبی با زمینه ژنتیک و یادگیری ماشینی آشنا هستند و می‌توانند این دو را با نتایجی چشمگیر ترکیب کنند. این موضوع منجر به جنبه دیگری می‌شود. این جنبه زایش متقابل بین رشته‌ها با افرادی است که رشته‌های مختلف را به روش‌های جدید و جالب با یکدیگر ترکیب می‌کنند که محرک اصلی نوآوری است. نمونه این مورد را می‌توان در چگونگی استفاده از هوش مصنوعی برای درک مغز انسان و بالعکس مشاهده کرد.
احتمالاً فناوری نانو آینده را شکل خواهد داد
با این حال فراگیرترین جنبه‌ای که همه گواهی می‌کنیم این است که چگونه این دوره‌ها در موج‌های فناوری، درک ما از زمان را به هم می‌زند. امروزه دامنه توجه ما رو به کاهش رفته و در جایگاه مصرف‌کننده خواستار هر چیزی هستیم که معتقدیم باید در زمان واقعی ارائه شود. میزان تغییرات شتابانی که ویژگی زمانه ماست، برآیند مستقیم جایگاه ما در موج فعلی فناوری است که ما را به آن چیزی برمی‌گرداند که پس از این می‌آید. برای درک اینکه آن (آنچه در آینده می‌آید)، ممکن است چه چیزی باشد، باید بدانیم GPT بعدی چیست، زیرا بدون شک اکنون در بین ماست. این به ناچار هنوز در گام‌های نخستین است اما توانایی دادوستد بین رشته‌ها و فناوری‌ها را دارد و پس از بالندگی کاربردهای چندگانه خواهد داشت. از جمله GPTهایی که به احتمال زیاد چنین کارکردی دارد، دانش نانو، کوچک‌سازی فناوری‌ها و توانایی ما برای درک و دادوستد در مقیاس‌های مولکولی و اتمی است. به طور خلاصه علم نانو یک فناوری است که آینده را شکل خواهد داد.
گروه فناوری BANG
علم نانو بخشی از گروهی از فناوری‌های نوپدید است که موج بعدی را تعریف می‌کند. این فناوری‌ها که به‌عنوان فناوری‌های BANG” (Bits, Atoms, Neurons and Genes)” (بیت‌ها، اتم‌ها، نورون‌ها و ژن‌ها) نامیده می‌شوند، ما را به آینده پیوند می‌زنند. ما پیش از این اثرگذاری بیت‌ها، نیروی حیاتی اطلاعات و فناوری بر جامعه را دیده‌ایم. اتم‌ها مانند فناوری نانو، تاکنون اثرگذاری کم‌تری داشته‌اند، اما رابطه ما با مواد را دگرگون خواهند کرد. نورون‌ها و درک ما از علوم اعصاب، هم‌اکنون در حال اثرگذاری بر درک ما از بدن انسان و نحوه کارکرد هوش مصنوعی (یکی دیگر از GPTها با درجه رخداد بالا) است. همچنین ژن‌ها و ژنتیک یک فناوری است که فهم ما از آن و کارکردهای حیاتی آن بر بدن و سیاره ما به‌شدت در حال رشد است.
ممکن است گفت‌وگو درباره تاریخ فناوری برای آینده‌پژوهان عجیب به نظر برسد. این رشته که از بسیاری جهات رشته‌ای بدبینانه است در بیشتر اوقات نادیده گرفته می‌شود؛ با این حال با نگاه به گذشته می‌توانیم چیزهای زیادی درباره جایگاه امروزی خود بیاموزیم و از بسیاری جهات آینده را پیش‌بینی کنیم تا خودمان و جوامع را برای توفان فناوری آینده آماده کنیم.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/wogk
