صاپست و کدپستی مکمل یکدیگرند / گفت‌و‌گو با حمیدرضا توکلی، بنیان‌گذار صاپست درباره داستان خلق ایده این کسب‌و‌کار و اجرای آن

حوالی سال ۱۳۹۴ بود که حمیدرضا توکلی ایده اولیه صندوق الکترونیکی پست را با یکی از دوستانش مطرح کرد. خودش می‌گوید این ایده در ابتدا بسیار خام بود، اما دغدغه‌ای ایجاد شده بود و نمی‌شد از آن گذشت. روزها و ساعت‌ها با دوستش درباره پرورش این ایده فکر می‌کردند. آن زمان توکلی در اصفهان بود و با دوستش اتاقی ۲۰ متری در سالن ساختمان شیخ بهایی شهرک علمی – تحقیقاتی اصفهان گرفت، آن را موکت کرد و تخت سنتی گذاشت تا شب‌ها را نیز همان‌جا بخوابند.

او می‌گوید وقتی ایده پخته‌تر شد، بوروکراسی‌ها و پیچ و خم‌های اداری آنها نیز بیشتر شد. در مقطعی از مسیر، دوستش از ادامه کار انصراف می‌دهد و او به همراه برادرش که به این ایده علاقه‌مند شده بود، مسیر را ادامه می‌دهد. آنها برای شکل‌گیری ایده نیاز داشتند به سامانه شرکت پست متصل شوند و با این ارائه‌دهنده خدمات عریض و طویل دولتی ارتباط بیشتری ایجاد کنند.

ارتباط آنها با شرکت ملی پست از سال ۱۳۹۳ – زمانی که طرح خود را در یک برگه A4 برای پست فکس کردند – آغاز شد و همان موقع از آنها خواستند قرار جلسه گذاشته شود. توکلی می‌گوید بعد از جلسه از آنها خواستند پروپوزال و بیزینس‌پلن بیاورند. شش ماه بعد آنها بیزینس‌پلن خود را ارائه دادند و شرکت پست نیز شش ماه طول کشید به آنها جواب دهد و این‌گونه بود که بعد از یک سال به نقطه اولیه رسیدند.

این پروسه تا شهریور ۱۳۹۹ که به طور رسمی به ۱۴۰۰ دفتر دولتی و ۱۶ هزار دفتر پیشخوان خدمات شهری و روستایی معرفی شدند، به طول انجامید و پس از طی دوره یک‌ساله اجرای پایلوت، صاپست فعالیت خود را در قالب یک قرارداد رسمی با شرکت ملی پست آغاز کرد. آنچه در پی می‌آید، گفت‌و‌گوی مفصل کارنگ با حمیدرضا توکلی، ایده‌پرداز صاپست و مدیرعامل شرکت ایده بنیان شریف است.

چرا در ابتدای کار تمایل داشتید این ایده را به شرکت پست معرفی کنید؟

دلیل آنکه خواستیم صاپست را به شرکت ملی پست معرفی کنیم، این مسئله بود که شرکت پست بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده خدمات پستی در کشور است و بیشترین حجم مبادلات و مرسولات دولتی و خصوصی از طریق پست انجام می‌گیرد. حتی کسب‌و‌کارها نیز به دلیل قیمت پایین پست، مرسولات خود را از طریق این شرکت ارسال می‌کنند.

علت دیگر نیز این بود که وقتی افراد حقیقی یا حقوقی، نشانی خود را یک بار به شرکت پست که نامه‌های بانکی و قبوض را ارسال می‌کند، اعلام می‌کند. چنانچه آدرس افراد تغییر کرده باشد، حجم زیادی از این مرسولات و نامه‌ها برگشت می‌خورد، زیرا نشانی افراد با آدرس کدپستی (یا کد مکان‌محور) ثبت می‌شود و با تغییر مکان، شرکت پست متوجه تغییر آدرس نمی‌شود و حجم زیادی مرسوله برگشت می‌خورد.

ایده صاپست می‌توانست چه کمکی به شرکت ملی پست کند؟

ایده‌ای که ما داشتیم، این بود که به جای اعلام کدپستی برای نشانی پستی، افراد کد یا شناسه صاپستی خود را در سامانه صاپست انتخاب و ثبت کنند و سپس شرح آدرس خود را در سامانه درج کنند. در این صورت افراد با هر تغییر آدرس، می‌توانند به سامانه صاپست مراجعه کرده و تغییرات را به ثبت برسانند.

صاپست مخفف صندوق الکترونیکی پست است و هر فرد می‌تواند یک آیدی داشته باشد و این آیدی می‌تواند کد ملی، شماره موبایل یا شناسه‌ای باشد که خود فرد انتخاب می‌کند.

کاربران آیدی را باید در کجا انتخاب و ثبت کنند؟

هر فرد می‌تواند با مراجعه به sapost.ir آیدی مورد نظر خود را انتخاب کند. سپس مشخصات هویتی خود را به همراه کدپستی و آدرس وارد کند. البته ما در سامانه شرح آدرس را بر اساس استاندارد پست به او اعلام می‌کنیم. اما این ویژگی که با تغییر نشانی می‌تواند آدرس اعلام‌شده را ادیت کند، مزیت اصلی صاپست محسوب می‌شود.

مزیت‌های صاپست در چیست؟

مزیت اصلی صاپست این است برای اولین بار در ایران، یک سامانه از بخش خصوصی به جی‌نف متصل می‌شود. جی‌نف یک سامانه پایش آدرس است که تقریباً از هفت سال پیش توسط شرکت پست فعال شده است. در این سامانه، وقتی کدپستی را اعلام می‌کنید، لوکیشن را هم روی نقشه نشان می‌دهد. ما لوکیشن را بر اساس کدپستی به شناسه صاپست افراد متصل کرده‌ایم.

و مهم‌تر از همه، مزیت صاپست این است که افراد به جای درج نشانی روی بسته یا مرسوله خود، صرفاً شناسه صاپست (که خود انتخاب کرده‌اند) را می‌نویسند.

تغییر آدرس به‌صورت آنلاین صورت می‌گیرد؟

بله. اگر مکان شما تغییر کرد و خواستید آدرس جدید را به شرکت پست و در واقع به کل سامانه پستی اعلام کنید، فقط کافی است به سایت صاپست مراجعه کنید و خودتان آدرس را به‌صورت آنلاین تغییر دهید. البته اطلاعات و شرح آدرس افراد برای همیشه نزد پست و صاپست محفوظ می‌ماند.

آیا دریافت شناسه صاپستی برای افراد حقیقی، کسب‌و‌کارها یا شرکت‌ها با هم متفاوت است؟

بله. اگر کاربر فرد حقیقی باشد، پس از مراجعه به سایت صاپست، می‌تواند به انتخاب خود کد ملی یا شماره موبایل یا کد هفت رقمی انتخابی‌اش را به‌عنوان شناسه صاپستی خود انتخاب کند. اما اگر کسب‌و‌کار باشد، می‌تواند شماره موبایل یا کد هفت رقمی انتخابی خود را برای این منظور در نظر بگیرد و اگر شرکت باشد، شناسه ملی شرکت یا کد هفت رقمی انتخابی سازمان را به‌عنوان شناسه صاپستی خود انتخاب می‌کند. این استاندارد انواع مشتری‌های ماست.

آیا کاربران برای دریافت شناسه صاپستی باید هزینه بپردازند؟

بله. وقتی کاربر شناسه خود را در سایت صاپست انتخاب کرد، بسته به نوع مشتری، مبلغ ۵۰ تا ۱۵۰ هزار تومان پرداخت می‌کند. البته این پرداخت هزینه یک بار برای همیشه است و کد برای آن فرد رزرو می‌شود.

داخل سامانه، بسته‌های خدماتی دیگری نیز موجود است که بسته به نیاز کاربر قابلیت شارژ دارند؛ خدماتی نظیر دریافت کد رهگیری، دریافت اس‌ام‌اس برای ارسال مرسولات، تغییر آنلاین نشانی و… . افراد می‌توانند بنا بر میزان ترافیکی که نیاز دارند، بسته‌های مختلف را که شامل خدمات برنزی، طلایی، نقره‌ای و VIP می‌شود، شارژ کرده و خدمات خود را از سامانه صاپست دریافت کنند. همچنین افراد می‌توانند آرشیوی از رهگیری مرسولات داشته باشند و نیاز نیست تک‌تک مرسولات را در سایت پست با ارائه کد ۲۴ رقمی رهگیری کنند. این آرشیو در حساب کاربری افراد در صاپست قابل رؤیت است.

وقتی آدرس تغییر می‌کند، این تغییر به همه‌جا اعلام می‌شود؟

وقتی در سامانه صاپست تغییر آنلاین آدرس از سوی کاربر اعلام می‌شود، هر قسمتی که به صاپست دسترسی و اجازه دهید (تیک بزنید)، صاپست آخرین آدرس را به سامانه‌هایی که شما در آن عضو شده‌اید اعلام می‌کند و شما می‌توانید خیلی راحت خریدهای اینترنتی خود را که توسط شرکت پست ارسال می‌شوند، انجام دهید و تنها با ارائه شناسه صاپستی خود به فروشگاه، مرسوله خود را از طریق پست که به صاپست متصل است، دریافت کنید.

مأمور پست نیز آخرین تغییر را از طریق سایت صاپست دریافت می‌کند و بسته را به آدرس و لوکیشن جدید ارسال می‌کند.

صاپست چه تأثیری بر کیفیت خدمات توزیع شرکت ملی پست گذاشته است؟

تمامی فرایندها در حوزه ارسال و توزیع مرسوله به واسطه صاپست کاملاً الکترونیکی شده، تمامی آدرس‌ها چاپی و خطاها بسیار کم شده است. برگشتی مرسولات به دلیل بدخط‌نویسی و ناخوانا بودن آدرس برطرف شده و سرعت ثبت مرسوله در باجه‌های پستی به‌واسطه شناسه صاپست توسط متصدیان پست بهتر، سریع‌تر و دقیق‌تر شده و مسئولیتی نیز بابت تایپ آدرس مشتری از روی پاکت در سیستم پست توسط متصدی وجود ندارد. فرد شناسه را می‌نویسد.

اگر کد درست بود، همانجا آدرس را اعلام می‌کند و اگر آدرس پستی مشکل داشته باشد، از همان مبدأ جلوی ارسال مرسوله با آدرس اشتباه گرفته می‌شود و هزینه‌های پست را در خصوص برگشت مرسولات کاهش می‌دهد و توزیع موفق‌تر مرسولات را بالا می‌برد.

ویژگی مهم‌تر صاپست برای مشتریان این است که با درج شناسه صاپست روی قسمت گیرنده یا فرستنده مرسوله، حریم خصوصی مشتری حفظ شده و گزارش‌گیری و رهگیری مرسولات برای همیشه در حساب کاربری فرد باقی می‌ماند. گزارش‌گیری و ثبت و بررسی اطلاعات برای مجموعه‌هایی مانند آنلاین‌شاپ‌ها، فروشندگان و کسب‌و‌کارهای خانگی که میزان ارسال و فروش بالایی دارند، بسیار مفید است.

معضلی که اکثر کسب‌و‌کارهای خانگی دارند این است که تمایل ندارند آدرس خود را به‌عنوان محل کارشان روی بسته اعلام کنند. در این صورت می‌توانند از صاپست استفاده کنند و دیگر نیازی به آدرس دادن نیست.

روزانه چه حجم از مرسولات صاپستی‌ها جابه‌جا می‌شود؟

در حال حاضر روزانه بین ۱۵ تا ۱۷ هزار مرسوله روی شبکه جابه‌جا می‌شود و حداقل جزء ۱۰ مجموعه اول پست از نظر تعداد مرسوله بر شبکه هستیم.

آیا شرکت پست موافق برقراری این سیستم بود؟

شرکت پست نیز با اینکه اوایل چندان موافق برقراری این سیستم نبود، اما با حضور دکتر محمدرضا قادری، رئیس مرکز نوآوری پست در مجموعه شرکت پست – در دو، سه سال اخیر – دیدی باز در مجموعه پست ایجاد شده است. در واقع با ایجاد مرکز نوآوری پست، با اینکه مدیران آن از بخش دولتی هستند، مانع اجرای طرح‌های نوآورانه نشدند.

آیا از مجموعه دولتی حمایت مالی نیز دریافت کردید؟

خیر. هیچ گونه حمایت مالی از هیچ مجموعه دولتی و غیردولتی دریافت نکردیم.این در حالی است که پیش از این در جایزه مصطفی از بین ۶۵۸ طرح از ۲۵ کشور اسلامی، جزو طرح‌های برگزیده بودیم. همچنین نرم‌افزار صاپست در وزارت ارتباطات و وزارت ارشاد ثبت شده و سند دارد. مطابق قراردادی که با پست داریم، در طول مدت پنج، شش سالی که با پست کار می‌کنیم مورد خاصی نداشته‌ایم، اما باز هم بی‌مهری‌ها روانه ما می‌شود. البته از اینکه حمایتی نشدیم، ناامید نشدیم.

گفتید سرمایه‌گذار جذب نکردید. آیا از تسهیلات بانکی توانستید استفاده کنید؟

برای پیشبرد کارهای شرکت اوایل در حد وام‌های کوچک ۲۰۰ یا ۳۰۰ میلیون تومان دریافت کردیم، ولی مبلغی نبود که در حد و شأن چنین طرحی باشد. تمام هزینه‌ها به شکل بوت‌استرپ پوشش داده شده و سرمایه اولیه حدود چهار، پنج میلیون تومان بوده‌است. تا الان حدود ۹ میلیارد تومان برای این پروژه هزینه کرده‌ایم. نرم‌افزار صاپست برای اولین بار ایجاد می‌شد و نمونه مشابهی نیز نداشتیم. بنابراین با سعی و خطاهایی همراه بود.