وام‌دهی روی دور تند

این روزها بحث شفاف‌سازی و انتشار فهرست دریافت‌کنندگان تسهیلات از صندوق نوآوری و شکوفایی بسیار داغ است. نهادی حمایتی که در سال ۱۳۹۱ برای کمک به اقتصاد دانش‌بنیان کشور و مواردی مانند تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، کاربردسازی دانش و دستاوردهای پژوهشی و تکمیل زنجیره ایده، محصول و بازار، کار خود را آغاز کرد، اما این روزها فعالان زیست‌بوم نوآور از مدیران آن می‌خواهند شفاف و علنی و با جزئیات دقیق بگویند در نُه سال گذشته چه کرده‌اند.

آماری که این صندوق منتشر کرده، نشان می‌دهد ارقام زیادی در هشت سال گذشته در قالب وام و ضمانت‌نامه به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص یافته است. داده‌های صندوق نشان می‌دهد از سال ۹۳ تا خردادماه امسال حدود ۱۰ هزار و ۷۱۳ میلیارد تومان تسهیلات میان شرکت‌های دانش‌بنیان توزیع شده است.

بیشترین رقم پرداختی مربوط به سال ۹۹ بوده که صندوق پنج هزار و ۳۶۹ میلیارد تومان به شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیلات داده که حدود دو برابر تعداد وام‌هایی است که در سال ۹۸ توزیع شده است. از نظر تعدد تسهیلات نیز طبق آمار صندوق نوآوری و شکوفایی، در مجموع از سال ۹۳ تاکنون ۶۳۰۰ فقره انواع وام میان شرکت‌های دانش‌بنیان توزیع شده که در این زمینه رکورد بیشترین تعداد وام‌ها نیز با ۲۷۲۲ مربوط به سال گذشته است.

با یک حساب سرانگشتی درمی‌یابیم که در طول یک سال گذشته هریک از شرکت‌های دانش‌بنیان به‌ طور متوسط ۹/۱ میلیارد تومان از صندوق وام دریافت کرده‌اند. تعداد وام‌هایی که در سال ۹۸ صندوق به شرکت‌ها داده ۱۲۱۶ عدد بوده است. عملکرد صندوق در تأمین منابع مالی شرکت‌های دانش‌بنیان طی دو سال و نیم گذشته (تا خرداد ۱۴۰۰) چه به لحاظ میزان تسهیلات و چه به لحاظ تعداد جهشی قابل توجه داشته است.

مقایسه دو بازه‌ زمانی ۹۸ تا امسال و سال ۹۱ تا ۹۸ نشان می‌دهد هرچه به سال ۱۴۰۰ نزدیک‌تر می‌شویم، چه در تعداد و چه در مبالغ وام‌ها، شاهد بهبود عملکردها هستیم. از نظر تعداد، از مجموع ۶۳۰۰ فقره تسهیلاتی که در طول دوره فعالیت صندوق پرداخت شده، ۷/۶۷ درصد مربوط به دو سال و سه ماه منتهی به خرداد امسال است.

از نظر مبلغ تسهیلات نیز بررسی آمارهای صندوق حاکی از این است که ۵/۸۷ درصد کل تسهیلات در دو سال ۹۸ و ۹۹ و خرداد امسال میان شرکت‌های دانش‌بنیان توزیع شده که رقم آن نُه هزار و ۳۷۴ میلیارد تومان است. یکی دیگر از خدماتی که صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دهد، صدور ضمانت‌نامه است.

به طور مشخص صندوق از سال ۹۴ شروع به صدور ضمانت‌نامه برای کسب‌وکارها کرده است. بر پایه آمارهای صندوق، این نهاد در مجموع ۲۲۶۳ ضمانت‌نامه برای کسب‌و‌کارها صادر کرده که بیشترین آن مربوط به سال گذشته با ۱۲۴۰ و سال ۹۸ با ۶۴۴ ضمانت‌نامه بوده است.

از نظر مبلغ ضمانت‌نامه‌ها نیز داده‌های صندوق رقم چهار هزار و ۲۸۸ میلیارد تومان را نشان می‌دهد که چهار هزار و ۲۴۲ میلیارد تومان آن مربوط به سال‌های ۹۸ تا خرداد امسال است. به عبارتی ۹/۹۸ درصد ضمانت‌نامه‌ها. به لحاظ کمیت نیز داده‌های صندوق نشان می‌دهد حدود نیمی از شرکت‌های دانش‌بنیان ثبت‌شده از تسهیلات یا ضمانت‌نامه‌ها استفاده کرده‌اند.

بر اساس آخرین آمار صندوق تا خرداد امسال، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صلاحیت شش هزار و شش شرکت دانش‌بنیان را تأیید کرده که از این تعداد، سه هزار و ۷۳ شرکت، معادل ۵۰ درصد شرکت‌ها در سال‌های گذشته از خدمات و حمایت‌های صندوق نوآوری بهره برده‌اند.

داده‌های صندوق نوآوری تا همین‌جا بیشتر ادامه نمی‌یابد و اگرچه تصویری از رشد اقتصاد دانش‌بنیان کشور را نمایان می‌سازد، کیفیت این رشد را مشخص نمی‌کند. به‌خصوص اینکه پرسش‌های بی‌پاسخ زیادی درباره اعداد و ارقام آن وجود دارد. برای نمونه مشخص نیست چه شرکت‌هایی با چه ماهیتی در چه حوزه‌هایی و به چه منظور تسهیلات گرفته‌اند و به تعبیر منتقدان، وام‌دهی در تاریکی و روی دور تند است.