اما و اگرهای طرح جدید وزارت ارتباطات / اجرای طرح تجمیع پیام‌رسان‌های بومی با پرش از روی انتقادات
وزارت ارتباطات اخیراً در یک برنامه تلویزیونی از اجرای طرحی خبر داد که پیش‌تر نیز موضوع اجرای آن مطرح شده بود. براساس این طرح بناست نوعی نقطه اتصال میان پیامرسانها و سکوهای ایرانی ایجاد شود و به‌اصطلاح پیام‌رسان‌های بومی یکپارچه شوند. در صورت اجرای این طرح، کاربران می‌توانند بدون نصب پیام‌رسان دیگر با کاربران سایر پیام‌رسان‌های بومی ارتباط داشته باشند و به بیانی دیگر نوعی مرکز تبادل داده برای پیام‌رسان‌های ایرانی ایجاد خواهد شد. پیش‌تر زمان پیاده‌سازی این طرح از سوی مدیر کل پایش، ممیزی و نظارت سازمان فناوری اطلاعات، شش ماه اعلام شده بود که تا به امروز نزدیک به چهار ماه از زمان اعلام‌شده گذشته است.
اجرای این طرح از چند جنبه برای کاربران و کارشناسان مبهم است و جای سؤال دارد. اولین جنبه مبهم این طرح، دلیل اجرای آن در چنین شرایطی است. زمانی که اینترنت دچار اختلالات اساسی است و فیلترینگ به دسترسی کاربران ایرانی به دنیای آزاد آسیب جدی رسانده، وزارت ارتباطات به دنبال اتصال و یکپارچه‌سازی پیام‌رسان‌های ایرانی است.
از سمت دیگر این طرح در حالی قرار است اجرا شود که طبق نظرسنجی «کارنگ» از بخشی از دانشجویان یک دانشگاه، تجمیع پیام‌رسان‌های بومی برای آنها مسئله چندان مهمی نیست و آنچه باعث می‌شود آنها به سمت استفاده از پیام‌رسان‌های بومی بروند، اطمینان از حفظ حریم خصوصی‌شان است. در همین زمینه برخی پیامرسانها هم در گفت‌وگو با کارنگ، اعلام کردند هنوز نسبت به اجرای این طرح شک دارند و نمی‌خواهند طرحی را اجرا کنند که به تجربه کاربری کاربران‌شان لطمه وارد کند.
کاربران چه می‌گویند؟
یکی از دلایلی که برای اجرای این طرح از سوی مسئولان عنوان می‌شود، این است که تعدد پیام‌رسان‌های ایرانی، کاربران را پراکنده و انتخاب را برای آنها سخت می‌کند و با ایجاد نوعی درگاه واحد که برای ارتباط با کاربران سایر اپلیکیشن‌ها نیاز به نصب پیام‌رسان دیگری نباشد، مشکل تعدد حل خواهد شد و افراد از پیام‌رسان‌های ایرانی به‌راحتی استفاده می‌کنند.
طبق آخرین آمار روابط عمومی وزارت ارتباطات، فعالیت ماهانه کاربران تا سوم دی‌ماه در بله 10.42 میلیون، ایتا 16.45 میلیون و روبیکا 32.6 میلیون کاربر بوده است. همچنین فعالیت روزانه کاربران تا سوم دی‌ماه برای بله حدود چهار میلیون کاربر، ایتا 10.3 میلیون و روبیکا 17.7 میلیون کاربر اعلام شده است.
آخرین آمار کاربر فعال ماهانه پیام‌رسان‌های بومی تا 15 آذر برای روبیکا 35 میلیون نفر، ایتا 15.5 میلیون نفر، بله 10 میلیون نفر و سروش‌پلاس هشت میلیون نفر است. این آمار نشان‌دهنده نوعی پراکندگی در کاربران پیام‌رسان‌های ایرانی است و به نظر می‌رسد وزارت ارتباطات در نبود رقبای خارجی در فضای اینترنت فیلترشده ایران به دنبال رفع این پراکندگی و عبور همه کاربران از یک گذرگاه واحد است.
طبق تحقیقات میدانی کارنگ از تأثیر «تعدد» بر عدم استفاده افراد از پیام‌رسان‌های ایرانی، این موضوع تأثیر چندانی بر تصمیم افراد به مهاجرت به پیام‌رسان‌های ایرانی ندارد. برای مثال یک دانشجوی ترم پنجم رشته اقتصاد در پاسخ به این سؤال کارنگ عنوان کرد: «تعدد اپلیکیشن‌های ایرانی من را گیج نمی‌کند و من دلایل دیگری برای استفاده از اپ‌های خارجی دارم. به نظرم امنیت این پیامرسانها بیشتر است و از طرفی قابلیت‌های پیشرفته‌تری دارند.»
یک دانشجوی حقوق نیز در پاسخ به این سؤال گفت: «با استفاده نکردن از پیام‌رسان‌های خارجی، ارتباط خود با دنیای اینترنت بین‌الملل را از دست خواهم داد و من چنین چیزی نمی‌خواهم. اتصال پیام‌رسان‌های ایرانی این مشکل من را حل نمی‌کند.»
طبق یک نظرسنجی دیگر از بیش از ۱۲۰ دانشجوی کارشناسی رشته اقتصاد، به نظر صددرصد شرکت‌کنندگان، اتصال پیام‌رسان‌های ایرانی تأثیری بر تصمیم‌گیری افراد به استفاده از این پیامرسانها نخواهد داشت.»
ایجاد رقابت یا مرگ نوآوری؟
دلیل دیگر اجرای طرح اتصال پیام‌رسان‌های ایرانی در راستای ایجاد یک بازار هدف بزرگ‌تر برای کسب‌وکارهایی است که از سکوهای ایرانی استفاده می‌کنند تا با این کار سکوهای ایرانی بتوانند با پلتفرم‌های بزرگ خارجی رقابت کنند.
اتحادیه اروپا اخیراً با معرفی طرحی با عنوان «قانون بازارهای دیجیتال» به دنبال ایجاد نوعی اتصال میان اپلیکیشن‌های کوچک با پلتفرم‌هایی نظیر متاست که با تعداد کاربران بالا امکان رقابت را از کسب‌وکارهای دیجیتال اروپایی در بازارهای کوچک‌تر می‌گیرند. اجرای این قانون در اتحادیه اروپا مستلزم این است که برنامه‌ها با یکدیگر «قابلیت تعامل» داشته باشند، به‌طور مثال، یک استارت‌آپ می‌تواند به کاربرانش اجازه دهد پیام‌هایی را برای افرادی که از iMessage اپل یا واتس‌اپ متا استفاده می‌کنند، ارسال کنند.
طبق اعلام اتحادیه اروپا، شرکت‌ها در صورت عدم اجرای این قانون تا 20 درصد از درآمد جهانی‌شان جریمه خواهند شد. اجرای این طرح در اتحادیه اروپا از چند منظر از جمله موضوع حفظ حریم شخصی کاربران، قابلیت سازگاری اپلیکیشن‌ها با توجه به تفاوت روش‌های پشتیبان‌گیری از داده‌‌ها و پذیرش چنین موضوعی از سوی پلتفرم‌های بزرگ نظیر متا با ابهاماتی روبه‌روست که این اتحادیه به دنبال رفع این موانع است.
از دلایل اصلی اجرای چنین طرح‌هایی، جلوگیری از تصرف بازار توسط غول‌های فناوری است که اغلب آمریکایی هستند تا پلتفرم‌ها و سکوهای بومی نیز بتوانند از فرصتی که بازار بزرگ این پلتفرم‌ها در اختیار آنان قرار می‌دهد استفاده کنند. طبیعتاً با وجود فیلترینگ اپلیکیشن‌های اینستاگرام، واتس‌اپ و… در ایران، فرصت استفاده از چنین طرحی جهت استفاده سکوهای داخلی از بازار بزرگ این اپ‌ها و همچنین جلوگیری از ایجاد انحصار وجود ندارد و تنها عاملی که باقی می‌ماند جلوگیری از ایجاد انحصار و تصاحب کاربران توسط یک سکوی ایرانی است؛ به بیانی دیگر اجرای این طرح به سکوهای ایرانی کمک می‌کند در یک فضای رقابتی کاملاً درون‌مرزی در اقتصاد دیجیتال کشور فعالیت کنند. از سویی کاربران عادی این اپلیکیشن‌ها حق انتخاب خود را برای استفاده از یک اپلیکیشن دارند و می‌توانند بدون نصب اپ‌های دیگر با کاربران دیگر اپلیکیشن‌ها ارتباط داشته باشند.
با توجه به تعداد بالای کاربرانی که هنوز تمایل به استفاده از اپلیکیشن‌های خارجی دارند به نظر می‌رسد انحصار اصلی بازار اقتصاد دیجیتال هنوز در اختیار سکوهای خارجی است و باید دید با توجه به تعداد کسب‌وکارهای فعال در سکوهای ایرانی، هزینه برای اجرای چنین طرحی از سوی دولت تا چه اندازه منطقی است.
از طرفی اگر هدف، جلوگیری از انحصار بازار توسط اپ‌های بومی‌ای است که کاربران بیشتری دارند، این سؤال مطرح می‌شود که اجرای این طرح در این مرحله که اپ‌های ایرانی در حال رشد هستند، بدون توجه به قابلیت‌های پیامرسانها، چه آسیب‌هایی به کسب‌وکار این اپلیکیشن‌ها خواهد رساند و اجرای این طرح منجر به ایجاد فضای رقابتی خواهد شد یا انگیزه پیامرسانها را برای رشد و نوآوری از بین می‌برد.
محمد کشوری، کارشناس حوزه ارتباطات تأثیرات این طرح را بر ایجاد یک فضای رقابتی مثبت ارزیابی کرد و به کارنگ توضیح داد: «دلیل اصلی اتصال اپلیکیشن‌های ایرانی، ایجاد نوعی مزیت رقابتی با اپلیکیشن‌های خارجی است. کاربران پیام‌رسان‌های بومی میان چند پیام‌رسان پراکنده شده‌اند و در صورت اتصال، اپلیکیشن‌های ایرانی در مقابل نمونه‌های خارجی وضعیت مناسبی پیدا می‌کنند.»
آیا تجربه کاربری به خطر می‌افتد؟
در کنار کاربران که تجمیع پیام‌رسان‌های بومی، آن هم در شرایطی که امکان استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی به دلیل فیلترینگ گرفته شده، برایشان چندان اولویت نیست، مدیران برخی پیام‌رسان‌های بومی هم نسبت به اجرای این طرح دچار ابهام و شک هستند.
برای نمونه فرهاد مرادی، مدیرعامل پیام‌رسان سروش با بیان اینکه برای آنها نقاط ابهامی وجود دارد که از جنس تجربه کاربری است به کارنگ گفت: «ما در حال بررسی این طرح در دو لایه هستیم. اول باید مطمئن شویم چنین چیزی نیاز کاربر است و در مرحله دوم باید بررسی کنیم که رفع چنین نیازی با تجربه کاربری خوبی همراه است یا خیر.»
او ادامه داد: «علاوه بر موضوعاتی که در سطح ملی مطرح می‌شود، رشد کسب‌وکارمان نیز برای ما اهمیت دارد و علاقه داریم که مردم از محصول ما به‌خوبی یاد کنند. اگر قرار باشد سرویسی ارائه کنیم که درنهایت نام تجاری ما را لکه‌دار کند، مقابل آن می‌ایستیم.»
برخلاف این نظر، پیام‌رسان‌های دیگری هم هستند که با اجرای این طرح موافقند. مهدی انجیدنی، مدیرعامل پیام‌رسان گپ از جمله این افراد است.
او در این خصوص به کارنگ می‌گوید: «همان‌طور که اتصال اپراتورها و بانک‌ها به یکدیگر منطقی و کارآمد است، اتصال اپلیکیشن‌ها و سکوهای ایرانی نیز بسیار مفید است و از ایجاد انحصار توسط یک پلتفرم خاص جلوگیری می‌کند.»
امکان پیاده‌سازی طرح تجمیع از لحاظ فنی
زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح نیز از دیگر ابهاماتی است که با پیگیری‌های زیاد، پاسخ درخوری برای آن نیافتیم. برای مثال مهدی انجیدنی مدیرعامل پیام‌رسان گپ درخصوص زیرساخت‌های مورد نیاز به اختصار عنوان کرد: «اجرای این طرح نیاز به زیرساخت پیچیده‌ای ندارد و بسیار ساده است.»
محمد کشوری، کارشناس حوزه ارتباطات نیز در خصوص امکانات زیرساختی اجرای این طرح بیان کرد: «اجرای این طرح در سطح پیام‌های شخصی، آسان و امکان‌پذیر است؛ اما در سطح کانال و گروه پیچیده‌تر است. در دنیا نیز در زمینه اتصال در سطح کانال و گروه با نمونه موفقی مواجه نشده‌ام.»
رضا تقی‌پور، نماینده تهران در مجلس نیز در پاسخ به این ابهام به کارنگ عنوان کرد: «اتصال پیامرسانها از نظر فنی امکان‌پذیر بوده و تا حدود زیادی نیز آزمایش شده است. درواقع نوعی امکان برای کاربران ایرانی است تا اگر کسی در یکی از پیام‌رسان‌های ایرانی حضور دارد بتواند از طریق این اتصال با کاربران سایر پیامرسانها ارتباط داشته باشد.»
در صورت اجرایی‌شدن چنین طرحی، این شبهه برای کاربران به وجود خواهد آمد که اطلاعاتی که آنها به خواست خود در اختیار یک پیام‌رسان قرار داده‌اند در اختیار دیگر پیامرسانها نیز قرار می‌گیرد. این نماینده مجلس در پاسخ به این شبهه که آیا اتصال پیام‌رسان‌های ایرانی از نظر حقوقی و حفظ حریم شخصی کاربران در یک پیام‌رسان مشکلی به وجود خواهد آورد یا خیر، پاسخ داد: «قوانین حفظ حریم شخصی تغییر نخواهد کرد و استانداردهای پیام‌رسان‌های مختلف در خصوص اطلاعات کاربران به همان شکلی که هست حفظ خواهد شد و از نظر حقوقی مشکلی به وجود نخواهد آورد.»
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/stex
