سفر انقلابی از پیدایش اینترنت تا وب ۳

شاید شگفت‌انگیزتر از اندازه دگرگونی‌های فناوری در چند دهه گذشته، شتاب ایجاد آن تغییرات است. یک نفر متولد دهه ۵۰ که برای گفت‌وگو از راه دور نیازمند اجاره خط تلفن بود، می‌تواند شاهد گام‌های عظیم پیشرفت فناوری از آن زمان باشد و برایش چنین به نظر می‌رسد که همه‌چیز در یک چشم به‌هم‌زدن اتفاق افتاده و می‌تواند داستان این تحول را تعریف کند. اما این دگرگونی در یک چشم به‌هم‌زدن رخ نداد، همان‌گونه که از پیدایش وب ۱ تا وب ۲ و امروز که وب ۳ در پیش روی ماست، چند ده سال زمان گذشته است.

---

وب ۱

---

تیم برنرز لی در سال ۱۹۸۹ چیزی را اختراع کرد که ما آن را به‌عنوان نخستین نسخه شبکه جهانی وب برای سهولت تبادل اطلاعات بین دانشمندان و دانشگاه‌ها می‌شناسیم. برنرز لی که برخی او را «مارتین لوترکینگ دنیای دیجیتال» می‌نامند، با درک قدرت چیزی که خلق کرده بود، بستری را همگانی کرد که جهان بر اساس آن ساخته شود و به‌طور کامل از شر حق اختراع و حق امتیاز رها شود.

بدین ترتیب وب ۱ یا شبکه وب به‌گونه‌ای آغاز شد که کاربران را قادر می‌ساخت حجمی بی‌سابقه از اطلاعات را خارج از دردسرهای دایره‌المعارف‌های چاپی بخوانند. با این حال وب‌سایت‌ها فقط خواندنی، همچنان اختصاصی و نرم‌افزارها انعطاف‌ناپذیر بودند و امکان تغییر کدهای آنها برای کارهای بعدی وجود نداشت. در حالی که وب ۱ در زمان اختراع یک معجزه فناوری بود، اما سرشار از محدودیت‌ها نیز بود. همچنین اجازه یک جریان دوطرفه و تعاملی را نمی‌داد و ثابت بود؛ چیزی شبیه ویکی‌پدیا، اما با مدخل‌های ثابت که در آن هیچ‌ چیز تغییر نمی‌کند.

وب ۱ بستری بود که چند نفر در آن برای گروه زیادی از مردم محتوا و صفحه وب می‌نوشتند و مردم می‌توانستند از این منبع به حقایق، اطلاعات و محتوا دسترسی یابند.

بنابراین همه اینترنت نخستین همین صفحات بود که با استفاده از پیوندها به یک سیستم وصل می‌شدند. یک دایره‌المعارف دیجیتالی عظیم بدون تصاویر، کنترل‌ها، فرم‌ها و تعاملات مرتبط با اینترنت مدرن را در نظر بگیرید که به همین دلیل آن را وب «فقط خواندنی» هم نامیده‌اند. در وب ۱ همه‌چیز در مورد ارائه اطلاعات یا محصولات برای بازدیدکنندگان مانند خواندن یک کاتالوگ یا بروشور است.

---

وب ۲

---

با پیدایش وب ۲ که موسوم به وب خواندن/ نوشتن بود، وارد عصر وب اجتماعی و پویا شدیم که در آن کاربران می‌توانستند به همان اندازه که از اینترنت استفاده می‌کنند، مشارکت هم داشته باشند؛ بسیاری از ما بخش خوبی از زندگی خود را صرف این نسخه از اینترنت کرده‌ایم.

در سایت‌های شبکه‌های اجتماعی مانند مای‌اسپیس، اورکات و فیس‌بوک پروفایل‌هایی برای خود ایجاد و شروع به اشتراک‌گذاری آنلاین پاره‌هایی از زندگی خود برای مصرف دیگران کرده‌ایم. بدین‌سان اینترنت به وسیله‌ای برای ابراز خود و انتشار اطلاعات تبدیل شد.

در حالی که به نظر می‌رسید این روش جدید، جهانی بی‌عیب و نقص است، هنوز هم چند کاستی وجود داشت که باید برطرف می‌شد؛ به‌ویژه در حوزه‌هایی چون برابری دسترسی، پاسداشت حریم خصوصی، مالکیت معنوی و تمرکز‌زدایی. در سال ۲۰۱۵ زمانی که رسوایی کمبریج آنالیتیکا (استفاده از داده‌های کاربران فیس‌بوک برای تحلیل و هدایت رفتار انتخاباتی آنها) در اوج خود بود، مردم متوجه شدند که هویت و اطلاعات آنلاین لزوماً ضد سرقت نیست و روند نگران‌کننده شرکت‌هایی که هویت میلیون‌ها کاربر ناآگاه را برای اهداف پلید خود جمع‌آوری می‌کنند به ایجاد ناامیدی عمیقی نسبت به اینترنت در ذهن مردم منجر شد.

آنچه زمانی جادویی بود، اکنون غیرقانونی و متحجر به نظر می‌رسید. شرکت‌های بزرگی که ماکیاولی قلمداد می‌شدند، بین کاربران درمانده و دنیای دموکراتیک اینترنتی قرار گرفتند که برنرز لی با خوش‌بینی اختراع کرده بود. او در مصاحبه‌ای با Vanity Fair در سال ۲۰۱۸ اعتراف کرد که وضعیت استثماری فعلی اینترنت او را «ویران» کرده است.

با وب ۲ تمرکز از تعداد اندکی افراد که مقدار زیادی محتوا تولید می‌کنند به تعداد زیادی از افراد که حتی محتوای بیشتری تولید می‌کنند، تغییر یافت. این شکل از اینترنت بر UCG (User Generated Content)، سادگی استفاده، مشارکت، تعامل، سازگاری با سایر دستگاه‌ها و سامانه‌ها تمرکز داشت و همه‌چیز به تجربه کاربر نهایی تبدیل شد. در این دوره جوامع، همکاری‌ها، گفت‌و‌گوها و رسانه‌های اجتماعی پدیدار شدند.

ویژگی‌های کلیدی وب ۲ عبارت‌اند از: مرتب‌سازی رایگان اطلاعات، رابط‌های توسعه‌یافته ارتباط با نرم‌افزارها، محتوای پویا و کاربری گسترده اجتماعی. همچنین وب ۲ شامل تعدادی ابزار است که افراد می‌توانند در آن دیدگاه‌های خود را به روشی بیش از اندازه تعاملی به اشتراک بگذارند و شامل رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌نویسی، امکان برچسب‌زدن، نظر‌دادن، رأی دادن و… می‌شود.

اما مشکل وب ۲ ناشی از شیوه کارکرد برنامه‌های کاربردی آن است. یک کاربر درخواستی را به رایانه سرور (خدمات‌دهنده) ارسال می‌کند و پاسخ به یک صفحه وب ارسال می‌شود. هر‌ فردی که داده‌ها را روی سرور متمرکز کنترل می‌کند به دنیایی از داده‌های خطرناک دسترسی دارد.

فیس‌بوک، گوگل و توییتر شروع به ذخیره این نوع داده‌ها کردند تا به‌وسیله الگوریتم‌های خود محتوای بهتری تولید کنند. در یک شرایط آرمانی از این داده‌ها برای نگه‌داشتن تجربه کاربری در بالاترین کیفیت استفاده می‌شود، اما در واقعیت داده‌های کاربران به تبلیغ‌کنندگان فروخته شد.

---

وب ۳

---

هدف وب ۳ حذف بازیگران بزرگ و تبدیل اینترنت به یک اکوسیستم رایگان و غیرمتمرکز است. فناوری بلاکچین در وب ۳ نسخه‌ای از اینترنت ایجاد می‌کند که در آن داده‌های کاربران از سوی هیچ سازمان فناوری کنترل نمی‌شود و دسترسی به اطلاعات بدون واسطه‌های آزار‌رسان انجام می‌شود.

وب ۳ را بستر «خواندن، نوشتن، اجرا» نیز می‌نامند. کاربران در این فضا در بسترهای نامتمرکز و تا اندازه‌ای ناشناس فعالیت می‌کنند که به معنای دور‌شدن از دستان بزرگ و هدایتگر غول‌های فناوری مانند گوگل، فیس‌بوک و توییتر است که برنرز لی آن را وب معنایی و شبکه اینترنت مستقل، هوشمند و باز، و بستری نامیده که «برای ارسال هر چیزی به مجوزی از یک مقام مرکزی نیاز نیست و هیچ نقطه کنترل مرکزی وجود ندارد».