مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش جدید خود مطرح کرد / زیست‌بوم نوآوری کشور در آینده با چالش روبرو است
بهناز توحیدی / تحلیل مرکز پژوهش‌ها از فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان نشان می‌دهد که پس از گذشت ۱۰ سال از اجرای قانون «حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی اختراعات و نوآوری‌ها» فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان با مشکل روبرو است و امکان دارد ظرفیت زیست‌بوم نوآوری کشور در آینده با چالش جدی روبرو شود.
به گزارش کارنگ، مرکز پژوهش‌ها در گزارش جدید خود قانون «حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی اختراعات و نوآوری‌ها» مصوب سال ۸۹ را از منظر فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان مورد بررسی قرار داده است.
براساس این گزارش طبق آمار در ۱۰ سال گذشته یعنی از ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰، تعداد شرکتهای دانش‌بنیان از ۵۵ شرکت به حدود ۷ هزار شرکت رسیده است.
شرکت‌ها در حوزه فناوری اطلاعات، برق الکترونیک، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته و صنایع شیمیایی، بخش اعظم شرکتهای دانش‌بنیان را به خود اختصاص می‌دهند.
نزدیک به ۵۰ درصد این شرکت‌ها هم در تهران و مابقی در سایر استان‌ها از جمله اصفهان، البرز، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و فارس مستقر هستند.
محیط برای شرکتهای نوآور رشد نکرده
تحلیل مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد که با توجه به توزیع شرکتهای دانش‌بنیان براساس نوع، سطح و زمینه فعالیت، همچنین روند تاسیس شرکتهای جدید و نوپا، نحوه پراکندگی شرکتهای دانش‌بنیان در استان‌ها و استقرار آنها در پارک‌های علم و فناوری و ارزیابی مواردی همچون اشتغال، درآمد، صادرات، نحوه تامین مالی فناوری و مولفه‌های شاخص جهانی نوآوری نشان می‌دهد نرخ تاسیس شرکتهای نوپا و تبدیل آنها به شرکتهای تولیدی بسیار پایین آمده است.
میزان فعالیت و درآمد پارک‌ها نیز بیانگر این واقعیت است که روند رشد و بلوغ شرکتهای دانش‌بنیان و هسته‌های فناور مستقر در پارک‌ها کند است و ممکن است ظرفیت زیست‌بوم نوآوری کشور از منظر شرکتهای دانش‌بنیان به عنوان بازیگران کلیدی این عرصه در آینده با چالش جدی مواجه شود.
این درحالی است که عمده تمرکز نظام علم و فناوری و نوآوری کشور برآموزش عالی و خلق دانش بوده و هرچند تاکنون در تربیت نیروی دانشگاهی و محتوای علمی بهتر از سایر مولفه‌های نوآوری عمل کرده، اما هدایت نتایج تحقیقات و نیروی متخصص به سمت ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای نوآورانه موفقیت قابل قبولی نداشته است.
محیط نهادی (شامل محیط سیاسی، قانونی و کسب‌وکار) هنوز بعد از گذشت ۱۰ سال از اجرای قانون «حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی اختراعات و نوآوری‌ها»برای توسعه فعالیت‌ها مساعد نشده است.
آنطور که مرکز پژوهش‌ها در گزارش خود آورده «جذب دانش و انتشار فناوری و تامین مالی به کمک بخش خصوصی نیز به دلیل ضعف‌ها و نقض‌های موجود در تقویت پیوندها از قبیل ارتباط دانشگاه و صنعت، خوشه‌سازی و شبکه‌سازی، ارتباطات بین‌المللی و تربیت نیروی کار دانشی و رفع انحصار و رقابت غیرعادلانه با مشکل مواجه شده است. در این میان نحوه ارائه آمار فعالیت‌های دانش‌بنیان نیز معمولا براساس درآمد و اشتغال کل شرکت‌هاست که لزوما معادل با درآمد واقعی حاصل از فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان نیست و باید ملاحظاتی از قبیل هزینه‌کرد تحقیق و توسعه به درآمد این شرکت‌ها را در هنگام ارائه آمار و داده‌ها در نظر گرفت.»
چالش‌های شرکتهای دانش‌بنیان حوزه فناوری
مرکز پژوهش‌ها در ادامه گزارش خود به مشکلات کسب‌وکاری پیش‌روی استارت‌آپ‌ها و شرکتهای دانش‌بنیان به ویژه فعالان حوزه فناوری اطلاعات پرداخت.
از نظر این مرکز استارتاپ‌ها به لحاظ تعداد کارمند و ساختار اداری با شرکت‌ها بسیار متفاوت هستند. آمارها نشان می‌دهد ۶۳ درصد آنها بین یک تا ۵ کارمند پاره‌وقت دارند. تعداد کم کارمندان، پاره‌وقت بودن آنها و ماهیت کاری به ویژه در استارت‌آپ‌های حوزه فناوری باعث توسعه کسب‌وکار به شیوه آزادکاری، دورکاری یا فعالیت‌های پاره‌وقت شده است.
اما این شیوه‌های کاری در سازمان تامین اجتماعی تعریف نشده است. و در نتیجه سابقه بیمه برای این افراد در نظر گرفته نمی‌شود.
به همین دلیل تقویت زیرساخت قانونی و مقرراتی تامین اجتماعی و تعریف ساز وکار مناسب برای بیمه افراد پاره‌وقت در توسعه این نوع کسب‌وکارها ضروری است.
دریافت کد کارگاهی و کد مودی هم از دیگر مسائل شرکتهای مستقر در فضاهای کار اشتراکی است، اما سازمان امور مالیاتی تنها مالک فضای کاری اشتراکی را به رسمیت می‌شناسد و به شرکتهای ساکن در فضای کار اشتراکی، مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها کدهای مربوط را اختصاص نمی‌دهند.
هرچند براساس آیین‌نامه «حمایت از کسب‌وکارهای نوپا» مصوب ۹۸ هیات وزیران، سازمان امور مالیاتی و تامین اجتماعی مکلف به تخصیص کد به این نوع شرکت‌ها شده‌اند و شرکت‌هایی که در سامانه ملی ایران نوآفرین ثبت‌نام کرده‌اند با دریافت کد نوآفرین و گواهی می‌توانند نسبت به دریافت کد کارگاهی از سازمان تامین اجتماعی و کد مودی از سازمان امور مالیاتی اقدام کنند، اما اجرای این ماده و نظارت براجرای آن ضروری است.
پیشنهادهایی برای بهبود
مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین در گزارش خود پیشنهادهایی برای رفع چالش‌ها و استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیان ارائه داده است.
از نظر مرکز پژوهش‌ها این راه‌حل‌ها باید در طول اجرای برنامه هفتم توسعه مدنظر قرار بگیرند. البته برنامه هفتم توسعه هنوز از سوی دولت تهیه و تدوین نشده است و به نظر نمی‌رسد امسال تدوین آن به نتیجه برسد.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌ها، موارد زیر برای رفع چالش شرکتهای دانش‌بنیان باید مدنظر قرار داد:
- ایجاد و تقویت زیرساخت‌های تقاضامحوری تجاری‌سازی از طریق حمایت و مشارکت دولت با بخش خصوصی
- رفع موانع‌کسب‌وکاری شرکتهای دانش‌بنیان از طریق تقویت دستورالعمل‌های موجود و دائمی‌کردن برخی از آنها در قالب یک حکم قانونی
- برنامه‌های راهبردی برای توسعه استانی فعالیت‌های دانش‌بنیان
- افزایش همکاری‌های فناورانه با کشورهای همسایه و ایجاد انگیزه و جذب سرمایه بخش خصوصی.
- توجه به رصد و پایش و ارزیابی سیاست‌ها و عملکرد در حوزه پژوهش و فناوری به عنوان ابزارها و زیرساخت‌های مهم سیاستگذاری صحیح و به‌روزشونده
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/at64
