سعید امامی، پیشکسوت حوزه نرم‌افزار/ در یادداشت پیشین بر ضرورت مشارکت حداکثری اعضا در انتخابات سازمان نظام صنفی رایانه‌ای مردم‌نهاد و مطرح کردن این مهم که الان زمان مناسب برای تیم‌سازی و تقسیم پست‌های سازمانی (قبل از برگزاری یک انتخابات آزاد) نیست، تأکید کردم. به علاوه در آن یادداشت به‌اختصار به ویژگی‌های پیشنهادی که یک کاندیدا باید داشته باشد (خصوصاً کاندیداهای مدنظر شرکت‌های نرم‌افزاری) با عناوین زیر پرداخته شد:
- صنفی باشد و سابقه فعالیت مؤثر در سازمان نصر را داشته باشد؛
- از خانواده صنعت نرم‌افزار بوده و با دغدغه‌های این صنعت آشنا باشد؛
- از جنس بخش خصوصی باشد؛
- تجربه دغدغه‌های صنعت نرم‌افزار را چشیده باشد؛
- نهایتاً در برنامه انتخاباتی فردی (نه تبلیغات لیست‌های انتخاباتی) بگوید می‌خواهد مسئولیت کدام گوشه از کار را برعهده بگیرد.
در این یادداشت تلاش شده با ذکر دغدغه‌های گذشته سازمان نظام صنفی رایانه‌ای (نصر) در نحوه مدیریت سازمان نصرهای استانی و کشور (البته با توجه به اساسنامه و کتاب آبی از یک طرف و اختیارات هیئت‌مدیره از طرف دیگر)، نیم‌نگاهی به ساختار سازمانی نصرهای استانی (با بهرهگیری از تجربیات روبهجلوی سازمان نصر استان تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین سازمان نصر استانی) داشته و ضمن تحلیل خلاصه انواع سبک‌های مدیریتی قابل اجرا در سازمان‌های نصر استانی، از کاندیداهای محترم (خصوصاً آنهایی که نیم‌نگاهی به پست ریاست و نایب‌رئیسی هیئت‌مدیره دارند) این سؤال مهم پرسیده شود که اگر در انتخابات پیروز شوید، با چه سبک مدیریتی و با چه ساختار سازمانی مشخص و مدونی می‌خواهید سازمان نصر استانی خود را مدیریت کنید.
امیدوارم تمامی کاندیداهای محترم به شکل فردی یا گروهی، علاوه بر شعارها و مستندات تبلیغاتی منتشره، نظرات خود را در این خصوص و به‌طور کاملاً شفاف، قبل از فرارسیدن زمان رأی‌گیری به اطلاع اعضای صنف برسانند. البته ذکر این نکته مهم است که سبک‌های مدیریتی اعضای هیئت‌مدیره ادوار قبلی قطعاً براساس مقتضیات زمان خودش بوده و در این یادداشت به‌هیچ‌وجه قصد برگشت به گذشته را نداریم، هرچند اعضای محترم سازمان نصر (خصوصاً نسل جوان و تحول‌آفرین صنعت نرم‌افزار و هوش مصنوعی) به‌طور قطع تجربیات گذشته را رصد کرده و چراغ راه آینده سازمان نصر قرار خواهند داد.
پرهیز از اقتدارگرایی
امروزه (خصوصاً در سمن‌ها) باید از سبک مدیریت اقتدارگرایانه و رضاشاهی پرهیز کرد و دنبال سبک مدیریت مشارکتی بود. هرکدام از کاندیداهای محترم هیئت‌مدیره، خود مدیرعامل یا عضو هیئت‌مدیره یک شرکت بخش خصوصی یا خصولتی و احیاناً دولتی هستند و با کولهباری از تجربه مدیریتی پا به عرصه انتخابات می‌گذارند.
تجربه و تحقیقات مدیریتی ثابت کرده که یک مدیر خیلی موفق در یک اکوسیستم، در اکثر مواقع با همان سبک مدیریتی قبلی نمی‌تواند در یک اکوسیستم دیگر و حتی در همان اکوسیستم ولی در یک محل جغرافیایی و فرهنگ کاری دیگر موفق باشد. ضمن اینکه سبک مدیریتی در سمن‌ها، قطعاً متفاوت از اداره یک شرکت بخش خصوصی یا دولتی است، اما به نظر نگارنده متأسفانه در اکثر موارد اعضای منتخب هیئت‌مدیره سازمان نصر، با همان شیوه و راهکارهایی که شرکت خود را (در اکثر موارد به‌خوبی) اداره می‌کنند، اقدام به مدیریت سازمان‌های نصر استانی یا نصر کشور نیز کرده‌اند.
حال اگر نیم‌نگاهی به انواع روشها و سبک‌های مدیریتی داشته باشیم، نه‌تنها با تفاوت در نحوه عملکرد هیئت‌مدیره‌های ادوار مختلف روبه‌رو می‌‌شویم، بلکه اختلاف‌سلیقه در سبک مدیریتی اعضای یک هیئت‌مدیره جدید نیز می‌تواند چالشی شده و منجر به فرصتسوزی شود.
بنابراین در زیر برخی از دیدگاه‌ها و پیشنهادهای اجرایی جهت اظهارنظر مشخص و صریح کاندیداها و حتی پیشکسوتان این صنعت مطرح میشود. امید است کاندیداهای محترم و حتی گروه‌هایی که پس از تأیید صلاحیت کاندیداها شکل گرفته و با انتشار لیست‌های مشترک، بازار انتخابات را جدی‌تر خواهند کرد، در تعیین و تعریف مواضع و اهداف انتخاباتی خود به‌طور شفاف در خصوص سبک مدیریتی مدنظر اطلاع‌رسانی کنند تا اعضا (انتخاب‌کنندگان) با دقت نظر و علاقه‌مندی بیشتری وارد عرصه یک انتخابات پرشور شوند.
التزام همگانی به جاری‌سازی تفکر سیستمی و فرایندگرایی
وجه اشتراک سبک مدیریتی اعضای صنف فقط می‌تواند التزام همگانی به جاری‌سازی تفکر سیستمی و فرایندگرایی باشد. به همه کاندیداهای محترم و حتی به همه اعضای صنف و همکاران محترم‌شان، جداً پیشنهاد میشود کتاب آقای قراچهداغی، استاد بزرگ و بین‌المللی تفکر سیستمی با نام «تفکر سیستمی، مدیریت آشفتگی و پیچیدگی پلتفرمی برای معماری کسب‌وکار» را مطالعه کنند.
با نگاه تفکر سیستمی، سازمان‌ها و کسب‌وکارها باید در سبک مدیریتی خود از سیستم‌های بسته و حتی نیمه‌بسته به‌سرعت به سمت سیستم‌های باز حرکت کنند. در سیستم‌های باز نه‌تنها اهداف از قبل پیش‌بینی‌شده مرتباً در حال تغییر خواهند بود، بلکه استراتژی‌ها و راه‌های رسیدن به هدف نیز باید پویا بوده و با تکیه بر رخدادها تغییر کند. متأسفانه عملکرد هیئت‌مدیره‌های سازمان نصر عمدتاً از جنس واکنش به جریانات روز حوزه فناوری اطلاعات گذشته است و در عمل هیچ راهبرد مشخصی برای رسیدن به یک هدف مشخص (مثلاً تدوین راهبردها و انواع اقدام‌های مستمر برای رسیدن به هدف افزایش قیمت نرم‌افزار متناسب با ارزش و قیمت‌های جهانی آن یا چندبرابر کردن اندازه بازار)، به‌طور جدی و خارج از فضای شعارگونه انتخاباتی در دستور کار قرار نگرفته است. البته این کلام به مفهوم آن نیست که اقدامات هیئت‌مدیره‌های ادوار گذشته اصلاً مؤثر یا بعضاً راهبردی نبوده، اما متأسفانه اقدامات راهبردی قبلی اکثراً جزیره‌ای و موردی بوده است. در یادداشت‌های بعدی به نحوه برگزاری جلسات هیئت‌مدیره در سازمان نصر بیشتر خواهم پرداخت.
فرایندگرایی از اصول پایه تفکر سیستمی است (متأسفانه کوزه‌گر حتی از کوزه شکسته هم آب نمی‌خورد). هرچند همیشه بازبینی و تحول‌آفرینی فرایندهای جاری دبیرخانه در هیئت‌مدیره‌های اکثر ادوار مدنظر بوده، ولی هنوز هیچ پروژه مؤثری اجرا نشده است.
با نگاه تفکر سیستمی، کار تیمی و سبک مدیریت مشارکتی ضروری است. هدف از انتخابات مجلس، شورای شهر، هیئت‌مدیره سمن‌ها و دیگر موارد مشابه، توجه به نظر اکثریت و اجرای عدالت و دموکراسی است؛ چراکه هیچ‌گاه هدف از انتخابات این نبوده که یک اقلیتی مستقلاً برای اکثریت تصمیم‌گیری کند، بلکه هدف آن بوده که منتخب‌شدگان همواره نماینده نظرات منتخبکنندگان خود باشند (ضرورت برقراری ارتباط مستمر اعضای هیئت‌مدیره با اعضا).
خاطرم هست در چندین سال پیش و در اوایل مطرح‌شدن اینترنت و بحث دولت الکترونیک در دنیا، در یکی از سمینارهای انجمن انفورماتیک ایران با عنوان «رأی‌گیری الکترونیکی» مطرح شد که در یکی از کشورهای اروپایی، اعضای شورای شهر که طبیعتاً منتخب مردم آن شهر هستند، در برخی از تصمیم‌گیری‌های مهم به‌صورت الکترونیکی مجدد از همه مردم نظرسنجی کرده و براساس نتایج این نظرسنجی تصمیم می‌گیرند. اما متأسفانه در سبک مدیریت اقتدارگرایانه در ادوار گذشته دیده شده که حتی اعضای هیئت‌مدیره هم در برخی از تصمیم‌گیری‌های رئیس یا هیئت‌رئیسه مورد مشورت قرار نمی‌گیرند و همیشه توجیه این بوده که برای پیشبرد کارهای اجرایی و روزمره (مثلاً انتخاب مجری برگزارکننده الکامپ) که نمی‌شود هر روز جلسه هیئت‌مدیره تشکیل داد.
تعهد به تغییر
تعهد به تغییر و تحول یک اصل است، اما برای تغییر باید برخی دی‌ان‌ای‌های غلط فرهنگی را جراحی کرد و تغییر داد. در سریال گالیور اگر فقط یک نفر می‌گفت «من میدونم ما موفق نمیشیم»، متأسفانه الان یک نفر هم شعار موفقیت نمی‌دهد. یاد گرفته‌ایم فقط مشکلات را شناسایی کنیم و برای حل آن نیز دنبال حمایت‌های دولتی برویم. هیئت‌مدیره موظف است برای تحول، فرصت‌ها را پیدا کرده و توسعه دهد، تهدیدها را به فرصت تبدیل کند و با اقدامات عمل‌گرایانه (که فقط با ایجاد یک ساختار سازمانی قدرتمند تخصصی و فراتر از فعالیت‌های روزمره دبیرخانه‌ای امکان‌پذیر است) راه توسعه صنعت نرم‌افزار و ICT را مشخص و هموار سازد.
انجام این‌گونه موارد طرح اجرایی می‌خواهد نه شعار و حرف و با دو هفته یک‌بار دورهم جمع شدن نمی‌توان اقدامات راهبردی را اجرایی کرد؛ باید مشاوران بزرگ و کارشناسان اجرایی راهبردی در کنار هیئت‌مدیره باشند.
راهکارها و طرح اجرایی برای ایجاد تحول
کاندیداهای محترم هیئت‌مدیره مشخصاً بگویند راهکار و طرح اجرایی آنان برای تحقق تحول (نه شعار تحول) چیست. نگاه به تشکیل رسته‌ها و کمیسیون‌ها و کارگروه‌های تخصصی باید توسعه‌ای و روبه‌جلو باشد. این حرکت روبه‌جلو در طی ادوار گذشته و به‌مرور زمان تا حدودی شکل گرفته است. تعداد کمیسیون‌ها افزایش یافته و امکان انتخاب رؤسای کمیسیون‌ها خارج از هیئت‌مدیره مهیا شده است.
در سازمان نصر تهران شاهد شکل‌گیری سه رسته تخصصی نرم‌افزار، سخت‌افزار و خدمات در دوره ششم بودیم، اما این کافی نیست. باید با هدف مشخص و جدی توسعه بازار، از منظر اکوسیستمی، کمیسیون‌های بیشتری شکل بگیرند (در حال حاضر فقط تا حدودی در حوزه سلامت، خرده‌فروشی، فروشگاهی و بانکی کمیسیون‌های تخصصی در سازمان نصر تهران ایجاد شده است). همچنین باید تعامل تخصصی مستقیم بین بازیگران صنعت نرم‌افزار و دیگر بخش‌های فناوری اطلاعات (همکاری مشترک و اتحاد رقبا برای ارائه راه‌حل جامع نرم‌افزار، هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، سخت‌افزارهای تخصصی، امنیت و… به یک اکوسیستم مشخص)، با مدیران ارشد و مشتریان دیگر اکوسیستم‌ها برقرار شود و توسعه یابد.
برخی ازاین‌گونه موارد در چهارچوب صبحانه‌ها و جلسات چهارشنبه‌های فناورانه، ایجاد پاویون مشترک یا حضور در غرفه سازمان نصر در نمایشگاه‌های تخصصی دیگر اکوسیستم‌ها، برگزاری جلسات همسوسازی B to B بین مدیران دو طرف و… در پویش توسعه صنعت نرم‌افزار ایران (تصنا) پیش‌بینی و آغاز شده است.
کاندیداها دیدگاه‌های خود را شفاف بیان کنند
متأسفانه از سوی برخی کاندیداها یا حامیان آنان شنیده میشود که باید بساط رسته‌ها و تعدد کمیسیون‌ها را جمع کرد و از سیستم نیمه‌باز فعلی به جای حرکت به سمت جلو و سیستم باز، به عقب و سیستم‌های بسته قبلی برگردیم. البته دیدگاه هریک از اعضا و کاندیداها محترم است ولی امیدوارم این عزیزان دیدگاه‌های خود را شفاف و علنی اعلام (نه در محافل خصوصی) و تکلیف رأی‌دهندگان را با خود روشن کنند.
تکلیف هیئت‌رئیسه را مشخص کنید
هیئت‌رئیسه سازمان نصر شده است شترمرغ؛ اگر نقدی از آن بشود می‌گویند ما در کتاب آبی اصلاً هیئت‌رئیسه نداریم، اما در سبک مدیریت اقتدارگرایانه این هیئت‌رئیسه همیشه مورد علاقه رؤسای هیئت‌مدیره بوده است.
وضعیت فعلی هیئت‌رئیسه در سازمان نصر، یک اشتباه بزرگ و حل‌نشده حقوقی و اجرایی است. نگارنده نیز با این دغدغه موافق است که نمی‌توان انجام همه کارها را موکول به تأیید هیئت‌مدیره کرد و صحیح هم نیست که تمام اختیارات اجرایی را به دبیر یا رئیس بسپاریم. در این میان چیزی همانند هیئت‌رئیسه یا کمیته راهبردی لازم است که بتواند مصوبات هیئت‌مدیره را چابک‌تر عملیاتی کند. بنابراین پیشنهاد میشود هیئت‌مدیره جدید در اولین جلسه خود ابتدا ساختار هیئت‌رئیسه و اختیارات آن را مصوب و قانونی کرده و سپس نسبت به انتخاب رئیس و نواب تصمیم‌گیری و رأی‌گیری کند.
پیشنهاد میشود در ترکیب هیئت‌رئیسه حضور رؤسای هر سه رسته نیز اجباری و قطعی شود و حتی پسندیده است که رئیس و نواب از بین این سه نفر انتخاب شوند.
با هدف کار تیمی کلیه اعضا را به هیئت‌مدیره وصل کنید
متأسفانه سازمان نصر فاقد یک ساختار سازمانی فرایندگرا و تحول‌آفرین است (در پورتال سازمان نصر خبری از ساختار نیست). ساختار وظیفهگرای فعلی نیز فقط در حد انجام امور دبیرخانه‌ای و امور اداری (در حد امور ستادی سازمان و عدم توجه به واحدها و فعالیت‌های عملیاتی و صف یا ارائه‌دهنده خدمات) طراحی شده است.
در خصوص ساختار دبیرخانه و ضرورت توسعه و تحول زیرساختی در آن، خصوصاً برای جاری‌سازی پروژه‌های تحول‌آفرین مدنظر کاندیداها و اعضای سازمان نصر (همانند دایرکتوری تجاری، طرح‌های توسعه بازار، ارائه حرفه‌ای‌تر خدمات بیمه، مالیات، حقوقی، رفاهی و…) در یادداشت‌های بعدی بیشتر خواهم پرداخت.
توجه شود که اعضای سازمان مشتریان سازمان نبوده، بلکه مالکین سازمان هستند و باید رابطه آنها با هیئت‌مدیره در ساختار سازمانی دیده شود. یکی از مصوبات خیلی خوب هیئت‌مدیره دور ششم این بوده که هر یک از اعضا حداقل یک کمیسیون (انتخاب کمیسیون‌های بیشتر مجاز پیش‌بینی‌شده است) و به تبع آن رسته بالادست آن کمیسیون را به‌عنوان دنبال‌کننده و حامی اصلی خود در ساختار سازمانی نصر انتخاب کند.
اگر این مهم، که با یک اطلاع‌رسانی و تقسیم‌کار می‌تواند تلفنی و ظرف چند روز انجام شود، تحقق پیدا می‌کرد (به هیئت‌مدیره دور ششم جداً پیشنهاد میشود که در زمان باقی‌مانده تا انتخابات برای اجرای این طرح راهبردی و مهم اقدام کنند)، حداقل پایه‌های اولیه دایرکتوری تجاری شکل می‌گرفت و مطلع می‌شدیم که مثلاً چند درصد اعضا شرکت‌های نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری هستند.
همچنین اطلاع‌رسانی به اعضا علاوه بر روش‌های عمومی جاری، از طریق تعامل کمیسیون‌ها با اعضای دنبال‌کننده خود دقیق‌تر و حرفه‌ای‌تر و از همه مهم‌تر تعامل بین کلیه اعضا و هیئت‌مدیره از پایین به بالا و از بالا به پایین ساختارمند می‌شد. البته طبیعی است که همیشه شفاف شدن این‌گونه اطلاعات خوشایند مخالفان تحقق دموکراسی نبوده است. امیدوارم هیئت‌مدیره دور ششم در زمان باقی‌مانده ثابت کند که حامی دموکراسی است.
امید است که پس از مشارکت گروهی فعالان صنعت نرم‌افزار در دقیق شدن یادداشت‌های اول و دوم، در ماه‌های مهر و آبان در یادداشت‌های بعدی به راهبردها و رویه‌های پیش‌رو بیشتر پرداخته شود. امید است دیگر علاقه‌مندان به تحول و توسعه سازمان نصر نیز نسبت به تدوین نظرات خود اقدام کنند. ضمن اینکه اگر آیین‌نامه برگزاری انتخابات اجازه برگزاری جلسات چالشی در خصوص هر یک از موضوعات را بدهد، می‌توان با حضور اعضای سازمان نصر (انتخاب‌کنندگان و مالکین واقعی سازمان) میزگردهای خوبی را در ماه‌های مهر و آبان برگزار کرد.
در یادداشت بعدی به‌ضرورت بازنگری آیین‌نامه نحوه تشکیل جلسات هیئت‌مدیره بیشتر خواهم پرداخت.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/zhlm
