دولت‌ها در شرایط خاص چگونه اینترنت را از دسترس خارج می‌کنند؟ / آفلاین و در تاریکی

ثریا حقی / موج اعتراض‌ها و انتشار تصاویری از ناآرامی‌ها و فراخوان‌ها برای تجمعات در فضای مجازی تقریباً در سه ماه گذشته به دنبال خود خاموشی‌های اینترنت یا دست‌کم اعمال محدودیت روی اینترنت در ایران را به همراه داشته است. اگرچه قطعی و اعمال محدودیت روی اینترنت به استدلال بسیاری از فعالان حقوق بشر نقض آشکار آزادی بیان است، اما این رویه، عموماً یک راهکار تاکتیکی رایج برای بسیاری از دولت‌هاست تا بتوانند از طریق آن ناآرامی‌ها را کنترل کنند. بر اساس گزارشی که از سوی اکسس‌ناو منتشر شده، تنها در سال 2021 میلادی بالغ بر 182 خاموشی اینترنت در 34 کشور جهان به ثبت رسیده است.

---

نحوه خاموشی اینترنت توسط دولت‌ها

---

اگرچه اغلب شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌ها پیچیده و گسترده هستند، اما خاموش کردن عامدانه اینترنت برای دولت‌ها بسیار ساده است؛ به‌ویژه در مورد دولت‌هایی که کنترل شدیدتری روی بخش خصوصی دارند. فلیسیا آنتونیو، مدیر کمپین «کیپ‌ایت‌آن» در اکسس‌ناو می‌گوید: «قطعی اینترنت، آن هم برای زمان طولانی، تصمیم و کاری بسیار آسان برای دولت‌هاست.»

دولت‌ها این قدرت را دارند که با هماهنگی با ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی، خدمات عمومی و خصوصی، اینترنت را به شکل‌های مختلف قطع کنند. قطع شبکه برق یا زیرساخت‌های خدمات اینترنتی نظیر دکل‌های تلفن همراه و کابل‌های فیبر نوری از جمله این روش‌ها هستند. روترهای شبکه یا سیستم‌های نام دامنه نیز می‌توانند دستکاری شوند. این تکنیک‌ها به ترتیب مستلزم مسدودسازی عبور محتوا از دروازه‌های کلیدی شبکه، توقف مؤثر ترافیک اینترنت و هدایت مجدد ترافیک به دور از مقاصد آنلاین مورد نظر هستند.

همچنین دولت‌ها می‌توانند دسترسی به وب‌سایت‌ها یا پلتفرم‌های ارتباطی خاصی نظیر فیسبوک، واتس‌اپ، اینستاگرام و غیره را با مسدود کردن نشانی‌های اینترنتی یا آدرس‌های آی‌پی خاص محدود کنند. علاوه بر این، می‌توانند با کاهش سرعت اینترنت به سرعت غیر قابل استفاده، نوع دیگری از خاموشی را اعمال کنند؛ تاکتیکی که اغلب مستلزم محدود کردن قابلیت‌های پهنای باند است و به گزارش اکسس‌ناو، در سال 2021 دست‌کم در 10 کشور جهان به ثبت رسیده است.

بر اساس گزارش منتشرشده از سوی top10vpn، این اختلال‌ها، محدودیت‌ها و قطعی‌ها در حالت کلی شامل موارد زیر می‌شود:

• قطعی کامل اینترنت: زمانی که دسترسی به اینترنت به صورت کامل از سوی دولت قطع می‌شود. این اقدام افراطی امکان دور زدن به صورت مستقیم را ندارد.
• مسدودسازی رسانه‌های اجتماعی: زمانی که دسترسی به رسانه‌های اجتماعی محبوب نظیر فیسبوک، واتس‌اپ، تلگرام یا اینستاگرام و غیره مسدود می‌شود. این نوع از محدودیت معمولاً با استفاده از یک شبکه خصوصی مجازی (وی‌پی‌ان) قابل دور زدن است.
• کاهش شدید: زمانی که در آن سرعت به 2G کاهش پیدا می‌کند و صرفاً امکان ارسال پیام کوتاه و پیام‌های صوتی وجود دارد.

---

پیامدهای اجتماعی خاموشی اینترنت

---

برخی کارشناسان بر این عقیده هستند که قطع اینترنت نه‌تنها توانایی شهروندان را برای دریافت اطلاعات حیاتی و برقراری ارتباط با یکدیگر مختل می‌کند، بلکه به صورت دیجیتالی دید جهان نسبت به منطقه آسیب‌دیده را نیز مخدوش ‌کرده و مسیری با کمترین مقاومت برای انتقال اطلاعات نادرست و تبلیغات مخرب ایجاد می‌کند.

ضمن این‌که قطع اینترنت را می‌توان یک مجازات جمعی قلمداد کرد که علاوه بر مخالفان سیاسی و گروه‌های معترض، سایر اعضای جامعه و کل یک سیستم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که به‌ویژه در سال‌های اخیر و با افزایش وابستگی جامعه به اینترنت، این قطعی‌ها می‌تواند نگران‌کننده باشد. از جمله مهم‌ترین پیامدهای این خاموشی‌ها که بسیار نگران‌کننده است، دسترسی نداشتن به دستورات پزشکی و مراقبت‌های بهداشتی نجات‌دهنده و همین‌طور اختلال در سیستم آموزشی است.

برای مثال، در طول همه‌گیری کووید 19 در جهان، محققان به این نتیجه رسیدند که یادگیری از راه دور در بنگلادش، میانمار و هند به طور قابل توجهی به دلیل خاموشی اینترنت با مشکل مواجه شده است.

خاموشی اینترنت یا دست‌کم اعمال محدودیت در آن به ضرر کسب‌وکارها هم تمام شده و اقتصاد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در میانمار، دولت این کشور در ماه‌های پس از کودتای نظامی فوریه 2021 چندین مورد خاموشی اینترنت را اعمال کرد که بانک جهانی تخمین می‌زند همین خاموشی‌ها چیزی حدود 2.8 میلیارد دلار به اقتصاد میانمار خسارت وارد کرده است.

سازمان Global Network Institute برای خاموشی اینترنت یا محدودسازی دسترسی به آن 14 پیامد مهم را شناسایی و منتشر کرده که بسیار جالب توجه است. اولین مورد در فهرست این سازمان، این است که از منظر حقوق مردم نسبت به آزادی بیان و دسترسی آزاد به اطلاعات، این خاموشی‌ها نقض آشکار حقوق بشر است.

بر اساس این گزارش، هر کسی حق «جست‌وجو، دریافت و انتشار اطلاعات» را دارد. یکی دیگر از تأثیرات کلیدی که توسط این گزارش برجسته شده، این است که از دست دادن دسترسی به اینترنت یک موضوع ایمنی و امنیت فوری است. در واقع، زندگی روزمره شهروندان امروز به‌شدت تحت تأثیر این خاموشی‌ها و محدودیت‌ها قرار می‌گیرد؛ چرا که به محض خاموشی، شهروندان دسترسی به اطلاعات و خدمات حیاتی از جمله خدمات دولتی، مؤسسات آموزشی، بانک‌ها، بیمارستان‌ها و فرودگاه‌ها و غیره را از دست می‌دهند. در طول همه‌گیری ویروس کووید 19، این مسئله به یک مشکل واقعی در کشمیر تبدیل شد؛ چرا که متخصصان مراقبت‌های بهداشتی برای دسترسی به محتوای پزشکی به اینترنت متکی بودند و اینترنت هم توسط دولت محدود شده بود.

---

40 میلیارد دلار خسارت بابت خاموشی اینترنت

---

اما قطع عامدانه اینترنت یا اعمال محدودیت در آن، علاوه بر تأثیرات اجتماعی و نقض حقوق بشر، سالانه میلیاردها دلار هم به اقتصاد جهانی ضرر می‌زند. top10vpn توانسته در گزارشی، خسارات مالی هنگفت خاموشی‌های اینترنت در سال‌های 2019 تا 2022 را با استفاده از یک ابزار ردیابی کند که قریب به 40 میلیارد دلار گزارش شده است.

این ابزار که توسط نت‌بلاکس توسعه یافته، با رصد دقیق هر خاموشی اینترنت در سطح ملی یا منطقه‌ای و همین‌طور رصد قطعی‌های شبکه‌های اجتماعی که توسط دولت‌ها اعمال می‌شود، توانسته مدت و میزان محدودیت‌ها را به‌طور دقیق ارزیابی کرده و سپس بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده و ابزار هزینه، هزینه‌های تحمیلی به اقتصاد جهانی را برآورد کند.

بر اساس این گزارش، خاموشی‌های عامدانه اینترنت یا محدودیت‌های اعمالی از سال 2019 میلادی تاکنون 38.93 میلیارد دلار خسارت به اقتصاد جهانی تحمیل کرده است؛ خسارت هنگفتی که از 371 خاموشی بزرگ اینترنت در 52 کشور مختلف جهان از سال 2019 تاکنون نشئت می‌گیرد و به این صورت منتشر شده است:

• سال 2022 میلادی: 106 خاموشی اینترنت در 23 کشور جهان رخ داده که 21.41  میلیارد دلار هزینه در پی داشت و شامل 44263 ساعت خاموشی عامدانه اینترنت می‌شد. روسیه بیشترین آسیب‌دیده از قطعی‌ها با 18.81 میلیارد دلار هزینه بوده و به دنبال آن، میانمار و قزاقستان قرار دارند.

• سال 2021 میلادی: 50 خاموشی اینترنت در 21 کشور جهان وجود داشته که 5.45 میلیارد دلار هزینه و 30179 ساعت خاموشی عامدانه اینترنت (11 درصد بیشتر از سال قبل) را در پی داشت. میانمار، بیشترین آسیب‌دیده از قطعی‌ها با 2.8 میلیارد دلار هزینه بود و به دنبال آن نیجریه و هند بودند.

• سال 2020 میلادی: 93 خاموشی اینترنت در 21 کشور جهان رخ داده که 4.01 میلیارد دلار هزینه و 27165 ساعت خاموشی عامدانه اینترنت (42 درصد بیشتر از سال قبل) در پی داشت. هند، بیشترین آسیب‌دیده از قطعی‌ها با 2.8 میلیارد دلار هزینه بود و به دنبال آن، بلاروس و یمن بودند.

• سال 2019 میلادی: 134 خاموشی اینترنت در 22 کشور جهان گزارش شده که 8.07 میلیارد دلار هزینه و 19207 ساعت خاموشی عامدانه اینترنت در پی داشته است. عراق، بیشترین آسیب‌دیده از قطعی‌ها با 2.3 میلیارد دلار هزینه بود و به دنبال آن، سودان و هند بودند.

در این گزارش، ایران، به دلیل قطعی‌های اخیر و فیلترینگ اینستاگرام، تلگرام و واتس‌اپ (به عنوان محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی مورد استفاده توسط عموم مردم) در رتبه سوم جای گرفته است.

طبق داده‌های منتشرشده از سوی top10vpn، خسارات مالی ناشی از خاموشی‌ها و محدودیت‌های اعمالی دولت ایران، چیزی حدود 210.3 میلیلون دلار بوده است. اولین خاموشی اینترنت در سال 2022 نیز مربوط به روسیه است که در پی حمله این کشور به اوکراین رخ داد و شبکه‌های اجتماعی نظیر فیسبوک، توئیتر و اینستاگرام در آن مسدود شدند.