دستیار معاون علمی رئیس‌جمهور از اولین دوره رویداد فینوتکس می‌گوید / به دنبال افزایش کانال‌های تأمین‌ مالی هستیم

با توجه به تورم مهارگسیخته‌ای که طی سال‌های اخیر با آن مواجه بوده‌ایم، صاحبان سرمایه در میزان هزینه‌کرد خود در بخش‌های مختلف دقیق‌تر شده‌اند. همین امر باعث شده سر حوزه پرریسکی مانند کسب‌و‌کارهای نوآور و دانش‌بنیان تا حدود زیادی بی‌کلاه بماند؛ به‌خصوص که دست‌اندازهای تنظیم‌گری می‌تواند روند فعالیت این شرکت‌ها را با چالش مواجه کند و بر ریسک فعالیت آنها بیفزاید. شاید بتوان گفت در حال حاضر مهم‌ترین مسئله اکوسیستم نوآوری همین موضوع تأمین مالی باشد.

بر همین اساس، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری اولین دوره رویداد فینوتکس را با تمرکز بر تأمین مالی کسب‌و‌کارها همزمان با دوازدهمین دوره رویداد اینوتکس برگزار خواهد کرد. این معاونت پیش‌تر هم نشان داده بود که روی موضوع تأمین مالی تأکید بسیار دارد و به‌خصوص تمرکزش بر تأمین‌کنندگانی است که تا امروز نقش چندانی در سرمایه‌گذاری روی کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان و نوآور نداشته‌اند؛ مانند بازار بورس، بانک، بیمه و… .

در گفت‌و‌گوی پیش رو هاشم آقازاده، دستیار معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری هم درباره رویکردهای جدید معاونت در خصوص تأمین مالی توضیح می‌دهد و هم درباره چیستی و چرایی برگزاری رویداد فینوتکس توضیحاتی مطرح می‌کند. وی دانشیار مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران و رئیس دانشکده تجارت و مالیه این دانشگاه است و پیش از این در مقام معاون اجرایی پارک علم و فناوری دانشگاه تهران فعالیت داشته است.

معاونت علمی در دوره آقای دهقانی، بر گسترده شدن روش‌های تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان تأکید دارد. شما به‌عنوان دستیار ایشان، این گستردگی را چگونه می‌بینید؟

همان‌طور که می‌دانید متولی موضوع دانش‌بنیان، معاونت علمی و فناوری است. سال ۱۴۰۱ برای حوزه دانش‌بنیان دو اتفاق خیلی خوب افتاد: اول اینکه سال ۱۴۰۱ توسط مقام معظم رهبری با عنوان دانش‌بنیان نام‌گذاری شد. در اردیبهشت همان سال نیز قانون جهش تولید دانش‌بنیان به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. همچنین سال گذشته آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های بسیاری در این خصوص تصویب شد که بسیاری از آنها نهایی شده‌اند و برخی هم در حال نهایی‌شدن هستند. مضاف بر اینها، موضوع اقتصاد دانش‌بنیان به عنوان و مأموریت معاونت علمی افزوده شد و نام معاونت به معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری تغییر یافت.

دکتر دهقانی به‌عنوان معاون این نهاد دید بازی نسبت به اقتصاد دانش‌بنیان و عملیاتی‌کردن آن دارد؛ بنابراین از طریق تغییرات ساختاری در معاونت سعی کرده توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را در مأموریت‌های این نهاد اعمال کند؛ برای مثال معاونت توسعه دانش‌بنیان و معاونت تأمین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری در معاونت علمی ایجاد شد. در واقع تا به حال منابعی که به بحث تأمین مالی و سرمایه‌گذاری دانش‌بنیان اختصاص می‌یافت، محدود بود و عمدتاً مبتنی بر بودجه‌ای که از طرف دولت در اختیار صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی قرار می‌گرفت. در چند سال گذشته پایه این منابع حدوداً سه هزار میلیارد تومان بود که البته تمام آن هم عملیاتی نمی‌شد. در واقع این منابع را با مکانیسم‌ها و فرایندهایی به شرکت‌ها و مؤسسات و تیم‌های فناور و نوآور و دانش‌بنیان تزریق می‌کردند.

به دلیل اتفاقاتی که در چهار، پنج سال گذشته رخ داد، وضعیت اقتصادی کشور نسبت به گذشته دشوارتر شد، اما منابع دولتی نه‌تنها افزایش پیدا نکرد، بلکه از حجم و قدرت اثرگذاری آن نیز کاسته شد. از آن سو تعداد و مبلغ مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق و نوآور افزایش پیدا کرد. تورم و شرایط اقتصادی هم روی نیاز این شرکت‌ها تأثیر گذاشت. اما همان‌طور که گفتم، منبع قابل تأمین از سمت دولت نتوانسته بود متناسب با تورم افزایش پیدا کند. این مسئله باعث شد شکاف نسبتاً جدی بین عرضه منابع و تقاضا ایجاد شود.

راه‌حل این بود که ما به سمت بخش‌های واقعی اقتصاد برویم و از بازارهای مالی که بتوانند در این عرصه کاری کنند، کمک بگیریم؛ بخش‌هایی که شاید تا به حال کمتر در حوزه دانش‌بنیان کار کرده بودند. بر این اساس دستور کار معاونت تأمین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری این بود که پای این بخش‌های فعال بازارهای مالی را به این بخش باز کند تا آنها منابع مالی مورد نیاز معاونت را تأمین و این شکاف را پر کنند.

منطق معاونت در دوره جدید، اقتصاد مبتنی بر بازدهی است. رویکردی که در گذشته دنبال می‌شد، بیشتر حمایتی بود اما رویکرد فعلی بر مبنای بازدهی اقتصادی است. این مسئله باعث شد ما به سمت بازارها و نهادهای مالی برویم و از آنها بخواهیم تا در تأمین مالی نوآوری و فناوری کشور ایفای نقش کنند.

درباره این بازارها و نهادهای مالی بیشتر توضیح می‌دهید؟ چه بخش‌هایی را برای همکاری در نظر گرفته‌اید؟

یکی از این بازارها، بازار پول یا نظام بانکی است؛ یعنی تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری که کار بانکداری می‌کنند و پول را از مردم می‌گیرند و در قالب تسهیلات در اختیار واحدهای اقتصادی قرار می‌دهند. یکی از اولویت‌های ما این است که نظام بانکی و بازار پول به شکل گسترده و قابل ملاحظه‌ای در اقتصاد دانش‌بنیان کشور ایفای نقش کند؛ یعنی نه‌تنها به این حوزه خدمات مالی ارائه دهد، بلکه روی آن سرمایه‌گذاری کند.

دومین بازار، بازار سرمایه یا بورس است که از جمله نهادهایی است که به شکل جدی می‌تواند در تأمین مالی اکوسیستم ایفای نقش کند. اولویت ما در بازار سرمایه ایجاد یک بازار تخصصی دانش‌بنیان است. با بازار سرمایه توافق کرده‌ایم شاخص تخصصی دانش‌بنیان به رسمیت شناخته شود و روی تابلو بیاید. به‌علاوه یک هیئت تخصصی دانش‌بنیان در بازار بورس شکل گیرد که شرکت‌های دانش‌بنیانی را که می‌خواهند وارد بازار بورس شوند، پذیرش کند. قبلاً هیئتی که دانش‌بنیان‌ها را بشناسد، در بازار بورس وجود نداشت و دانش‌بنیان‌ها با نگاه سنتی ارزیابی می‌شدند. موضوع دیگری که در بازار سرمایه دنبال می‌کنیم، به رسمیت شناخته‌شدن دارایی‌های نامشهود است. به‌علاوه از بازار سرمایه خواسته‌ایم تا نهادهای مالی دیگر مانند صندوق‌های خطرپذیر یا صندوق‌های اختصاصی یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری را سمت سرمایه‌گذاری بر شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و نوآور سوق دهند.

بازار مالی سوم که در دستور کار ما قرار گرفته، بازار بیمه است. در اصل قصد داریم شرایطی را فراهم کنیم که شرکت‌های بیمه به دانش‌بنیان‌ها خدمات بیمه‌ای ارائه دهند. بیمه‌های سنتی ریسک‌های شرکت‌های دانش‌بنیان را به‌راحتی پوشش نمی‌دهند. شاید تا حدودی هم حق دارند، چون شناختی از این حوزه ندارند. ما در بازار بیمه به دنبال ایجاد شرکت بیمه اختصاصی هستیم که بتواند محصولات، سطح کیفیت و ریسک‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌ها و نوآوری‌های آنها را پوشش دهد و بیمه کند. موضوع دیگر این است که شرکت‌های بیمه سرمایه‌گذاری بر دانش‌بنیان‌ها را در سرفصل سرمایه‌گذاری‌های خود قرار دهند. خواسته دیگر ما ارزیاب تخصصی در حوزه دانش‌بنیان‌هاست. ما در حوزه دانش‌بنیان‌ها ارزیاب تخصصی که خسارت‌ها را ارزیابی کند، نداریم.

به‌صورت مشترک در بازارهای بانک، بیمه و بورس نیز به دنبال توسعه فناوری‌های نوین مالی یا همان فین‌تک هستیم. اساساً در دستور کار ما حمایت از توسعه و افزایش رشد این فناوری‌های جدید در بازارهای مختلف مالی قرار دارد. در این راستا کارگروه‌های مشترکی با این بازارها شکل داده‌ایم و به‌صورت مستمر این موضوعات را پیگیری می‌کنیم.

بنا بر فرمایشات مقام معظم رهبری، باید اقتصاد را به سمت مردمی‌شدن سوق داد. در نتیجه یکی دیگر از بازارهایی که برای تأمین مالی اقتصاد دانش‌بنیان در نظر داریم، منابع خرد مردمی است. در این راستا از منابع قرض‌الحسنه، خیرین و نیکوکاران، سازمان‌های اوقاف و… استفاده خواهیم کرد.

بخش دیگری که برای ما بسیار مهم است، تأمین مالی بین‌الملل است؛ بنابراین از ظرفیت ایرانیان مقیم خارج یا خارجی‌هایی که می‌خواهند در ایران سرمایه‌گذاری کنند، بهره می‌بریم.

خط دیگری که دنبال می‌کنیم، تأمین مالی از طریق نهادهای عمومی است. نهادهای عمومی بزرگ مثل بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام، مجموعه اقتصادی بنیاد شهید، بنیاد تعاون نیروهای مسلح، شهرداری، کمیته امداد یا هر نهاد دیگری که منابعی برای سرمایه‌گذاری برای افراد تحت پوشش خود دارد.

ما روی شرکت‌های بزرگ صنعتی هم تمرکز کرده‌ایم. شرکت‌های بزرگ و شناخته‌شده‌ای در کشور وجود دارند که هرساله در فهرست 100 شرکت برتر یا 500 شرکت برتر قرار می‌گیرند و منابع مالی کافی دارند و می‌توانند روی طرح‌های خوب سرمایه‌گذاری کنند.

بخش بزرگ و مهم دیگری نیز در کشور وجود دارد که تا به حال به حوزه دانش‌بنیان ورود نکرده و آن هم بخش تعاون است. بخش تعاون ظرفیت کاری، تخصصی و تأمین مالی بزرگی دارد.

به‌علاوه، سازمان و دستگاه‌های مختلف کشور اولویت‌ها و برنامه‌هایی در حوزه تخصصی و فنی خودشان در تأمین مالی و سرمایه‌گذاری دارند، مثل وزارت نفت در حوزه پتروشیمی، وزارت نیرو در حوزه انرژی، وزارت بهداشت در حوزه سلامت، یا وزارت صمت در حوزه‌های صنعتی و صنایع معدنی. این هم در دستور کار ما قرار دارد که با همکاری آنها این منابع مالی را به سمت شرکت‌های دانش‌بنیانی که در حوزه تخصصی هر‌کدام قرار دارند، ببریم.

یک خط دیگر ما پارک‌های علم و فناوری و مراکز نوآوری کشور است که در اینها هم موضوعات تأمین مالی مطرح است و هم فناوران و شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در این مراکز را بررسی و شناسایی می‌کنیم تا بتوانیم با آنها همکاری داشته باشیم.

مجموعه‌های دیگری هم هستند که پیش‌تر هم در این اکوسیستم کار کرده‌اند و شناخته‌شده‌اند؛ مانند صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق کارآفرینی امید، صندوق‌های پژوهش و فناوری، وی‌سی‌ها، سی‌وی‌سی‌ها و صندوق توسعه ملی و صندوق‌های ضمانت صنایع کوچک و پیشرفته. اینها هم در خط دیگری قرار دارند که در حوزه تأمین مالی با آنها کار خواهیم کرد.

خط تأمین مالی جمعی را نیز در نظر داریم که خط مهمی برای تأمین مالی دانش‌بنیان‌هاست. روی این خط کم کار شده و باید در آینده تقویت شود.

خط دیگری که پیگیر همکاری با آنها هستیم، خط تسهیلگران تأمین مالی است که شامل شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری، ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود، اعتبارسنجی، ضمانت‌نامه‌ای و حقوقی می‌شود.

حضور برخی سرمایه‌گذاران در اکوسیستم دانش‌بنیان نیازمند تغییراتی در قوانین و رگولاتوری است. برنامه‌ای برای پیگیری این موارد دارید؟

شورایی تشکیل شده به نام شورای عالی فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان که رئیس‌جمهور ریاست آن را بر عهده دارد. این یک کارگروه دائمی دارد که همه رگولاتورها از اعضای آن به حساب می‌آیند. تمام موضوعات مقرراتی در همین شورا مطرح می‌شود و همگی برای رفع مشکل یا قانون جدید به آنجا مراجعه می‌کنیم.

گفته می‌شود کسب‌و‌کارهای ما و اکوسیستم به دلیل شرایط خاصی که برخی تأمین‌کنندگان دارند، آمادگی دریافت آن منابع را ندارند. اکوسیستم باید چه تغییری در خود ایجاد کند که پذیرای این سرمایه‌ها باشد؟

من معتقدم روند اکوسیستم رو به رشد است و تقریباً تمام جهت‌گیری‌ها به این سمت است که واحدهای فناور روزبه‌روز رشد و توسعه پیدا کنند. واقعیت این است که حرف شما درست است و هنوز قد و قواره واحدهای فناور و نیازهای مالی و طرح‌هایشان متناسب با اندازه‌ای نیست که از بازارهای بزرگ تأمین مالی شود، اما رفته‌رفته اصلاح خواهد شد. ما در این خصوص نگران نیستیم، زیرا معتقدیم وقتی ما بخش تأمین‌کنندگان را ایجاد کرده باشیم و آنها اعلام آمادگی کرده باشند، خود اکوسیستم به آن سمت حرکت خواهد کرد تا بتواند منابع مالی را دریافت کرده و رشد کند.

چطور می‌خواهید این بخش‌های عرضه‌کنندگان منابع مالی را به شرکت‌های دانش‌بنیان وصل کنید تا همکاری‌شان شکل بگیرد؟

یکی از مأموریت‌های ما در معاونت، وصل کردن عرضه‌کنندگان منابع مالی و تقاضاکنندگان است. این تقاضاکنندگان چه کسانی هستند؟ شرکت‌های دانش‌بنیانی که از معاونت علمی تأییدیه گرفته‌اند و شرکت‌های خلاق و نوآور و شرکت‌هایی که با ستادهای تخصصی معاونت علمی کار می‌کنند. به‌علاوه شرکت‌های فناوری که در مراکز رشد و پارک‌ها مستقر هستند و حتی فناوران و نوآورانی که در مناطق محروم و کم‌برخوردار ساکن هستند، در دسته تقاضاکنندگان قرار می‌گیرند.

برای اینکه این هم‌رسانی‌ها اتفاق بیفتد، با نهاد ناظر دولتی تک‌تک اینها وارد مذاکره شده‌ایم و این مذاکرات ادامه دارد. برای این منظور قصد داریم یک زیرساخت سامانه‌ای فراهم کنیم که در آن سامانه همه کسانی که از آنها اسم بردم، هم در سمت عرضه و هم در سمت تقاضا، حضور داشته باشند و همدیگر را به‌راحتی پیدا کنند. هرجا هم نیاز به قانونی باشد، مصوباتش را می‌گیریم و آن را عملیاتی می‌کنیم.

اساساً از مأموریت‌های معاونت، ترویج، اطلاع‌رسانی، شبکه‌سازی و خدمات مشاوره‌ای است که خیلی کم به آنها پرداخته شده است. منظور ارائه خدمات مشاوره‌ای به صاحبان کسب‌و‌کار در حوزه تأمین مالی و سرمایه‌گذاران در حوزه سرمایه‌گذاری روی کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان و برگزاری سمینارها و رویدادهای آموزشی متفاوت است. بر همین مبنا یکی از کارهایی که از اقدامات ترویجی متعارف است، برگزاری رویدادهای مناسبی است که این نهادها و افرادی که اسم بردم، بتوانند حین آن یکدیگر را بیابند و شبکه‌سازی کنند. ایده فینوتکس از همین‌جا شکل گرفت؛ رویدادی که هم حاکمیت در آن دخیل است، هم بخش خصوصی و هم اکوسیستم نوآوری.

اگر بخواهم جمع‌بندی‌ای از توضیحاتم تا اینجا ارائه دهم، باید بگویم که ما در معاونت تأمین مالی و سرمایه‌گذاری معاونت علمی چهار مأموریت را دنبال می‌کنیم: یکی تأمین مالی و جذب منابع است که به سراغ عرضه‌کنندگان منابع مالی می‌رویم. دیگری شناسایی و معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری است برای همان سرمایه‌گذارانی که خدمت شما گفتم. مأموریت سوم ما ترویج و توسعه زیرساخت است که برگزاری رویداد و ارائه خدمات مشاوره و ایجاد سامانه و… در این دسته قرار می‌گیرد. چهارم هم پشتیبانی از فین‌تک‌ها و فناوری‌های نوین مالی در بازارهای مختلف است.

لطفاً درباره جزئیات فینوتکس توضیح دهید. این رویداد چه بخش‌هایی دارد و تا امروز چقدر از آن استقبال شده است؟

این اولین رویداد تأمین مالی نوآوری و فناوری است که به اختصار فینوتکس نامیدیم. اولین دوره فینوتکس با دوازدهمین دوره رویداد اینوتکس در پارک فناوری پردیس هم‌زمان شد. با توجه به زمان بسیار کمی که داشتیم، به لطف رسانه‌ها و فعالیت‌های ترویجی، بازخورد بسیار بسیار خوبی گرفته‌ایم و از فینوتکس استقبال خوبی شده است.

ما در این رویداد، جشنواره‌ای به نام جشنواره تأثیرگذاران تأمین مالی فناوری و نوآوری داریم که می‌خواهیم از کسانی که تا به حال در این بخش زحمت کشیده‌اند و تأثیرگذاری بیشتری داشته‌اند، تجلیل کنیم. به دنبال رتبه‌بندی هم نیستیم. در هر دسته‌ای مثل بانک، بیمه، شتاب‌دهنده، صندوق پژوهش و فناوری، وی‌سی و… از چند مجموعه که فعالیت بیشتری داشته‌اند، تقدیر می‌شود. برای این کار هم یک کمیته علمی تشکیل داده‌ایم و با رعایت همه موضوعات تخصصی، فنی و علمی، شاخص‌هایی تعیین کرده‌ایم و بر این اساس شاخص جامعی به نام دانش‌بنیان‌یاری ایجاد کردیم که با آن میزان مشارکت و اثرگذاری را می‌سنجیم.

در کنار جشنواره نیز کافه‌سرمایه را پیش‌بینی کردیم که جلسات B2B بین سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران انجام می‌شود. متقاضیان از پیش ثبت‌نام و وقت خود را رزرو می‌کنند. جالب است بدانید ظرف همین مدت کم اطلاع‌رسانی، بیش از هزار میلیارد تومان هم از سوی عرضه‌کنندگان منابع مالی و هم از طرف تقاضاکنندگان درخواست آمده است.

بخش دیگر کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی است که برگزار خواهیم کرد. همچنین در بخش نمایشگاهی، بانک‌ها، بیمه‌ها و مؤسسات مختلف غرفه می‌گیرند و ظرفیت‌های کاری خود را در معرض نمایش می‌گذارند.

بخش دیگر تأمین مالی جمعی حین رویداد است. چند پروژه شناسایی شده‌اند و در فینوتکس معرفی می‌شوند و در همان رویداد، مردم این امکان را دارند که سرمایه‌گذاری خود را انجام دهند.