نفت بر همه جنبه‌های زندگی ما چیرگی یافته؛ سوخت خودروها را فراهم می‌کند، در تولید کالاهای پلاستیکی، برق خانه‌ها و انرژی کارخانه‌ها به کار می‌آید و حتی می‌توان آن را در کودی که غذای ما در آن رشد می‌کند، رهگیری کرد.
جهان امروز ما نیازمند و زیر سلطه نفت است و این ماده در بسیاری موارد دلیل بروز جنگ بوده است. دسترسی به نفت، کشورها را بسیار ثروتمند می‌سازد و کمبود آن، اقتصاد کشورها را به زانو درمی‌آورد. به راستی این ماده سیاه و چسبنده، چگونه دنیای ما را اداره کرده است؟
۳۰۰۰ سال پیش از میلاد، نخستین کاربردهای ثبت‌شده نفت
در تاریخ، ما نخستین مردمی نیستیم که از منابع نفت استفاده می‌کنیم. برخی از نخستین تمدن‌ها، وابستگی بسیار زیادی به نفت داشتند. مردم باستانی خاورمیانه، نفت خامی را که به شکل حباب به سطح زمین می‌رسید، استفاده می‌کردند. بابلی‌ها، عراقی‌های امروزی، از نفت برای پیشگیری از ورود آب به قایق‌های خود و برای ساخت‌وساز بهره می‌بردند. نفت برای مصری‌ها نیز در مومیایی کردن اجساد کاربرد داشت. با این حال به زمان زیادی نیاز بود تا کارآمدی فراگیر این ماده سیاه مرموز، شناخته شود یا مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
۱۸۵۹؛ پیدایش صنعت مدرن نفت
صنعت نفت، آن‌گونه که ما می‌شناسیم در میانه قرن نوزدهم، پس از کشف نخستین چاه نفت تجاری قابل دوام جهان، در ایالات متحده آغاز شد. این رخداد، در زمانی بود که فناوری‌های نوین، موجب ایجاد محصولاتی جدید از نفت شد. یکی از فرآورده‌های این زمان، نفت سفید بود که در جایگاه سوختی ارزان و تمیز برای روشنایی خانه‌ها محبوب شد. چند سال پس از آن، نخستین چاه نفت تجاری آمریکا در Titusville پنسیلوانیا ایجاد شد که به دنبال کاربرد روشی جدید با استفاده از یک خط لوله برای حفاری عمیق‌تر در دسترس قرار گرفت. موفقیت حفر چاه در کنار درخواست برای نفت سفید، موجب هجوم برای دسترسی به نفت و آغاز یک صنعت بزرگ جدید شد.
1885؛ روغن برای سوخت خودروها
اختراع خودروهای موتوری درخواست برای نفت را افزایش داد. کارل بنز (Karl Benz)، مهندس آلمانی نخستین خودروی موتوری را در سال 1885 اختراع کرد. این وسیله جدید با یک فرآورده فرعی ارزان‌قیمت به نام بنزین کار می‌کرد که در فرآیند تولید نفت سفید به دست می‌آمد. درخواست برای بنزین پس از آن به شکلی چشمگیر افزایش یافت؛ چراکه هنری فورد (Henry Ford) به قول خود برای ساخت خودرویی که هر کسی توانایی خرید آن را داشته باشد، در سال 1908 با تولید مدل T عمل کرد.
1908؛ نخستین اکتشاف نفت در یک کشور عربی
درخواست برای نفت و تولید بنزین برای سوخت، همراه با افزایش مالکیت خودرو گسترش یافت و در این زمان در خاورمیانه نیز نفت کشف شد. به زودی ذخایر دیگری در سراسر این منطقه پیدا شد، درحالی‌که کشورهای خاورمیانه فناوری و دانش لازم برای استخراج نفت را در اختیار نداشتند. به همین دلیل شرکت‌های غربی، حقوق اکتشاف و استخراج نفت را با بهایی ناچیز در اختیار گرفتند. تولید در خاورمیانه به گونه‌ای توسعه یافت که بیش از 60 درصد از عرضه جهانی را پوشش دهد.
1914 تا 1918؛ جنگ جهانی اول نشانگر مقدار وابستگی جهان به نفت
آغاز جنگ جهانی اول نشان داد که دسترسی به نفت چقدر برای دفاع اهمیت دارد و برای تانک‌ها، کامیون‌ها و کشتی‌های جنگی به آن نیاز هست. دنیا تا جنگ جهانی اول شاهد مسابقه تسلیحاتی در دریا بود، زیرا قدرت‌های جهانی، نیروی دریایی خود را به‌روز کرده و گسترش دادند. کشتی‌های جنگی مدرن از سوخت زغال به سوی مصرف نفت رفتند که به آنها اجازه می‌داد با سرعت بیشتری حرکت کنند و برای مدت زمان طولانی‌تری در دریا بمانند. نفت یکی از منابع انگشت‌شمار بود که امپراتوری بریتانیا تولید نمی‌کرد؛ بنابراین دسترسی به نفت خاورمیانه تبدیل به نیاز راهبردی شد و کشورهای رقیب نیز برای دسترسی به منابع نفتی به این منطقه هجوم بردند.
1944؛ استخراج نفت خاورمیانه پس از جنگ
رهبران جهانی پس از پایان جنگ جهانی دوم می‌دانستند که نفت کالایی مهم است و کنترل نفت عامل کلیدی پیروزی در جنگ بوده است. روزولت و چرچیل در دوران جنگ جهانی دوم به ذخایر رو به رشد نفت خاورمیانه چشم دوخته بودند. توافقنامه‌ای نفتی بین انگلیس و آمریکا در 8 آگوست 1944 امضا شد که نفت خاورمیانه را بین این دو کشور تقسیم می‌کرد. روزولت گفته بود که نفت ایران برای شماست، نفت عراق و کویت را با هم تقسیم می‌کنیم، نفت عربستان سعودی هم مال ماست. اما این توافق مردم این کشورها را دربرنمی‌گرفت.
1956؛ بحران آبراه سوئز
آنگاه که در دهه 1950 خاورمیانه شروع به درک قدرت خود کرد، موازنه قدرت دگرگون و این تغییر در جریان بحران سوئز برای بریتانیا آشکار شد. آبراه سوئز برای بریتانیا مسیری برای واردات نفت از خاورمیانه بود. آنگاه که مصر دوباره آبراه را به دست آورد، نه‌تنها ضربه‌ای به غرور و قدرت بریتانیا وارد شد بلکه بهای دسترسی به نفت نیز برای این قدرت بیشتر شد و سایر کشورهای تولیدکننده نفت شروع به اعمال نفوذ خود کردند. افزایش وابستگی کشورها به نفت، موجب شد کشورهای خاورمیانه به قدرت و موقعیت چانه‌زنی خود پی ببرند و با شرکت‌های نفتی غربی برای سهم بیشتری از سود نفت دوباره مذاکره کنند.
1990؛ جنگ خلیج فارس
غرب همچنان به نفت خاورمیانه بسیار وابسته بود و پس از حمله عراق به میادین نفتی کویت، این وابستگی بیشتر آشکار شد. اختلاف بین عراق و کویت بر سر قلمرو و مالکیت میادین نفتی که پیشینه درازی داشت، بهانه حمله عراق به کویت در سال 1990 شد. نیروهای عراقی بیش از 700 میدان نفتی کویت را آتش زدند و پس از شکست مذاکرات سیاسی و ورود نیروهای ائتلاف کشورهای غربی، کویت آزاد شد و جریان نفت که هدف راهبردی جنگ خلیج فارس بود، ادامه یافت.
1998؛ شیوه انقلابی استخراج نفت در آمریکا
یکی از شیوه‌های ویژه استخراج موسوم به فرکینگ (fracking) تبدیل به پیشرفتی بزرگ در این زمینه شد. در این روش، پمپ کردن مایعات با فشار بالا به داخل شکستگی‌ها و شکاف‌های زمین و سنگ‌های نفتی، استخراج نفت از آنها را ممکن می‌سازد. تشویق و سرمایه‌گذاری دولت در کنار افزایش قیمت نفت، شیوه فرکینگ را سودآور کرد. بر این اساس تولید نفت در آمریکا رونق گرفت و به کاهش شدید واردات نفت از خاورمیانه انجامید.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/q8kp
